Was Paulus een fundamentalist?

Wie de Bijbel naast de krant legt, doet regelmatig verrassende ontdekkingen. Actuele ontwikkelingen in de samenleving en de wereldpolitiek blijken soms zomaar onvermoede parallellen te hebben in de Schriften. Daarbij is er eigenlijk altijd sprake is van een spannend tweerichtingsverkeer: enerzijds leren we de betreffende ontwikkelingen te duiden vanuit de Bijbel, anderzijds werpen deze op hun beurt ook weer een bepaald licht op de uitleg van de Bijbel.

Moslim-extremisme
Tot de belangrijkste ontwikkelingen die het aanzien van de wereldpolitiek de afgelopen jaren bepaald hebben, behoort ongetwijfeld de opkomst van het zogeheten moslim-extremisme. Kunnen we dit verschijnsel ook in de Bijbel al terugvinden? Niet letterlijk natuurlijk, want in de tijd van de Bijbel waren er nog geen moslims. Maar religieus extremisme en fanatisme in algemene zin is natuurlijk van alle tijden. Dus daar moeten we dan toch wel sporen van kunnen aantreffen – plus hopelijk aanwijzingen over hoe de Bijbel er tegenaan kijkt en hoe we ermee om hebben te gaan. Inderdaad zijn er de laatste tijd theologen die een belangrijke parallel van het hedendaagse godsdienstig fundamentalisme in de Bijbel menen terug te vinden, en wel in het leven van Paulus. In het verleden waren het vaak behoudende evangelische theologen die allerlei gebeurtenissen in de Bijbel dachten te kunnen inlezen, zoals de ontploffing van de kerncentrale in Tsjernobyl destijds. Het opmerkelijke is echter dat het ditmaal juist meer liberaal gezinde theologen zijn die ons op de parallellie wijzen. Zo hoorde ik onlangs op een zondagmorgen een meditatie voor de NCRV-radio door ds. Gerhard Scholte, predikant van de Keizersgrachtkerk te Amsterdam, die geheel gewijd was aan Paulus als (ex-)fundamentalist.

Dreiging en moord
En het moet gezegd worden: de parallellie is inderdaad treffend. Paulus was voor zijn bekering iemand die zijn geloof met geweld wilde opdringen aan anderen. Misschien maakte hij het niet helemaal zo bont als Mohammed B. Maar toch! Fanatiek en gedreven ging hij zijn weg om ‘ongelovigen’ een lesje te leren. Hij was ‘blazende nog dreiging en moord’, zoals de Statenvertaling het beeldend uitdrukt (Hand. 9:1). Tot in Damascus toe bedreigde hij christenen met de dood. Paulus was er immers vast van overtuigd dat zijn leer de enige ware was. Net als alle andere fundamentalisten meende hij precies te weten wat goed en kwaad was. En iedereen moest dat net zo gaan zien als Paulus zelf. Lukte dat niet goedschiks, dan maar kwaadschiks.
Het fundamentalisme respecteert de vrijheid van anderen niet, maar is zeer intolerant. Het liefst wil het de eigen waarheid opleggen aan zoveel mogelijk anderen. Dat streven zien we dus bij Paulus terug.

Vrijheid als nieuw motto
Maar: Paulus werd bekeerd! Op de weg naar Damascus ontmoette hij de levende Christus, en toen ‘viel deze joodse extremist uit zijn fundamentalistische zadel’ (ds. Scholte). Inderdaad, zo zou je dat kunnen zeggen. Alleen: hoe ging het vanaf dat moment verder? Dat is wat mij betreft de spannende vraag als we de Bijbel hier in verband proberen te brengen met onze eigen tijd.
Het is namelijk verleidelijk om op dit punt in felle contrasten te gaan denken. Paulus’ bekering was immers een radicale omslag? Welnu, dan zal zijn afscheid van het fundamentalisme toch ook wel radicaal geweest zijn! Al snel wordt dan ook de indruk gewekt dat Paulus vanaf het moment van zijn bekering het fundamentalisme krachtig ging bestrijden. Volgens ds. Scholte ging Paulus zijn vroegere fundamentalisme zelfs als ‘vlees’ bestempelen. Als hij het heeft over ‘vleselijkheid’, dan doelt Paulus immers op het leven onder de knoet van de wet, die iedereen in hetzelfde keurslijf dwingt. De wet die zoveel van ons moet.
Tegenover dat vlees staat echter de Geest van de vrijheid. ‘Vrijheid’ is sinds zijn bekering dan ook Paulus’ nieuwe motto geworden. Scholte verwees hierbij naar Galaten 5, waar Paulus stelt dat de christelijke gemeente tot vrijheid geroepen is (vs.13). Een vrijheid die haar christelijke invulling krijgt vanuit de liefde. En de liefde is uiteraard tolerant jegens de ander. Ook als het om diens geloofsovertuiging gaat. Paulus als moderne westerse christen dus, die ieder in zijn waarde laat en vooral niet de indruk wekt dat zijn eigen geloof meer waar(d) is dan dat van een ander. Want daarmee ben je immers voor je het weet weer terug bij het fundamentalisme.

Damascus-ervaring
Het komt mij voor dat met dit beeld geen recht gedaan wordt aan hoe Paulus na zijn bekering in werkelijkheid tegen de dingen aankeek. De vrijheid van een christenmens stond bij hem hoog in het vaandel, zeker. Maar die vrijheid nam op geen enkele manier de vorm aan van vrijblijvendheid. Ook niet ten aanzien van wat anderen geloven en waar ze voor leven. Geweld om zijn eigen overtuiging door te zetten heeft Paulus nooit meer gebruikt. Dáárvan heeft de ontmoeting met Christus hem kennelijk voor eens en voor altijd genezen – en dat is op zichzelf typerend genoeg. Dat wil echter niet zeggen dat Paulus na zijn Damascus-ervaring de wereld introk met de boodschap ‘je moet ieder in z’n waarde laten’, en duizend gevaren trotseerde om die boodschap maar aan de man en de vrouw te brengen. Hoe belangrijk het ook is anderen in hun waarde te laten – er was een heel andere boodschap die Paulus dreef: het evangelie van Jezus Christus en die gekruisigd. Juist dankzij zijn Damascus-ervaring was Paulus ervan overtuigd geraakt dat alleen in Jezus Christus ware vrijheid, vrede en verzoening te vinden is, en dat mensen dus niet duurzaam gelukkig kunnen worden zonder Christus. Dát evangelie dreef hem bijna rusteloos de toenmalige wereld door. Het was voor hem het enige evangelie. Aan dezelfde Galaten die hij de christelijke vrijheid op het hart bindt, schrijft hij dat er geen ander evangelie is dan dat van de genade in Christus. Hij vertelt erbij dat hij daar juist tijdens zijn reis naar Damascus achter is gekomen (Gal.1:6-16). Daarom wee degenen die de Galaten van dat evangelie af proberen te brengen! Paulus toont zich in hun richting nauwelijks tolerant. Hij zal de betreffende mensen in hun waarde gelaten hebben – maar hun godsdienstige opvattingen zeker niet. Daar achtte hij die opvattingen veel te gevaarlijk voor.

Allesbeslissende boodschap
Misschien kun je zeggen dat Paulus zijn aanvankelijke fanatisme en extremisme na zijn bekering heeft losgelaten. Zijn methoden zijn anders geworden. Hij is gaan afzien van het gebruik van dwang en geweld. Maar zijn passie om mensen te bereiken met Gods allesbeslissende boodschap is er niet minder om geworden. ‘Zo zijn wij dan gezanten van Christus wege, alsof God door ons bade; wij bidden u van Christuswege: laat u met God verzoenen!’ (2 Kor. 5:20). Dat is nog altijd krachtige taal.
En of we aan het begin van datzelfde bijbelgedeelte, in vers 11, nu de Statenvertaling volgen (‘Wij dan wetende de schrik des Heeren’) of nieuwere weergaven (‘Omdat we weten hoe goed het is de Heer te vrezen’) – in beide gevallen bewoog Paulus de mensen tot het geloof. Dat is toch nog wel iets anders dan vanuit de christelijke liefde ieder in z’n waarde laten, ervan uitgaande dat elk mens wel op z’n eigen manier zalig kan worden. Paulus wist zich ook gedreven door de liefde, maar juist daarom was het hem niet om het even wat anderen geloofden. Liefde is immers niet zoetsappig en onverschillig. Integendeel, liefde wil het geluk dat men zelf gevonden heeft, maar al te graag delen. Daarom, als er iemand missionair was ingesteld, dan Paulus wel – ook na zijn bekering…

Wereldpolitiek
Om terug te komen op de vraag die boven dit artikel staat: ja, men kan mijns inziens inderdaad zeggen dat Paulus een fundamentalist is geweest. Voorafgaande aan zijn bekering vertoonde zijn doen en laten er alle kenmerken van.
Daarna veranderde dat. Na zijn bekering kan men Paulus dan ook niet langer als fundamentalist beschouwen, althans niet in de zin van het woord die vandaag de dag gebruikelijk is geworden. In zijn boek Kijk op geloof. Christelijk geloof uitgelegd (Zoetermeer 2005) wijst dr. H. Veldhuis erop dat Paulus in zekere zin inderdaad juist een anti-fundamentalist werd, namelijk doordat hij het overgeleverde geloof vernieuwde vanuit zijn inzicht in de allesbepalende betekenis van de genade in Christus. Van daaruit ging hij de confrontatie met de gevestigde joodse orthodoxie van zijn dagen aan, en legde hij een theologisch fundament onder de heidenzending.
Dat is echter allemaal nog iets heel anders dan dat Paulus na zijn bekering een soort verlichte gelovige zou zijn geworden naar ons eigen postmoderne beeld en gelijkenis. Lange tijd heeft men in grote delen van de kerk helaas grote moeite gehad met Paulus en zijn radicale boodschap van verzoening door het geloof in Jezus Christus. In kerkelijk-liturgische leesroosters werd aan de desbetreffende teksten maar het liefst wat voorbijgegaan. Nu de ontwikkelingen in de wereldpolitiek daar aanleiding toe geven, lijkt men echter ineens weer wat men hem te kunnen: Paulus als ex-fundamentalist, die door zijn bekering voorgoed van zijn godsdienstig fanatisme genezen werd. Maar zo’n halve Paulus, bij wie de christelijke tanden om zo te zeggen uitgetrokken zijn, is weinig beter dan helemaal geen Paulus.
Laten we Paulus recht doen door zijn boodschap integraal tot ons te laten komen in plaats van deze af te knotten vanuit onze eigen voorkeuren. We hebben het vandaag in de Protestantse Kerk hard genoeg nodig om ons door Paulus’ vastberaden trouw aan het evangelie, zijn bewogenheid met mensen en zijn missionaire gedrevenheid te laten stimuleren!

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen