Herman Paul Shoppen in Advent. Een kleine theorie van secularisatie. KokBoekencentrum uitgevers, Utrecht; 144 blz.; € 13,99.

Een hevige storm kan veel schade aanrichten. Vallende takken.

Bomen die omwaaien. Wie is verantwoordelijk voor de gevolgen?

Niemand. Een storm steekt nu eenmaal op. Secularisatie is geen opstekende storm, betoogt Herman Paul.

Paul is hoogleraar Geschiedenis van de geesteswetenschappen aan de Universiteit van Leiden. In de afgelopen zevenenhalf jaar was hij daarnaast ook bijzonder hoogleraar in Groningen. Namens de IZB en de GZB deed hij onderzoek naar secularisatie. Als afsluiting van die periode verscheen een indringend essay van zijn hand, Shoppen in Advent. Het is een vervolgstudie op De slag om het hart uit 2017. In kort bestek zet dr. Paul uiteen wat er precies met ons gebeurt wanneer wij seculariseren. Hij waarschuwt dat dit proces zich niet alleen buiten de muren van de kerk voltrekt.

De vergelijking met een storm (of met een vloedgolf) suggereert dat secularisatie een onontwijkbaar gebeuren is. Wij zien het allemaal gebeuren: onze (klein)kinderen haken af. God betekent eigenlijk niets meer in het leven van veel Nederlanders. Ook in ons eigen leven lijkt Hij te verdampen. En we beschouwen dat als een onstuitbare ontwikkeling, waarvan de wortels in de Renaissance liggen. Er is niets tegen te doen. Het is nu eenmaal zo. Niemand kan verantwoordelijk gehouden worden. Zo ongeveer heeft de invloedrijke Canadese filosoof Charles Taylor het ons willen doen geloven.

Het is deze beeldvorming die dr. Paul wil doorbreken. In de jaren zestig van de vorige eeuw is het door de intelligentsia wel zo neergezet. Er is doelbewust voor gekozen om secularisatie als vooruitgang en bevrijding te framen. Wie in God gelooft, is niet van deze tijd. Maar de eigenlijke oorzaak van de secularisatie ligt niet bij deze theorie. Die ligt in ons hart: door de opkomst van welvaart en technische hulpmiddelen is ons verlangen gericht op het hier en nu. En wij hebben ervoor gekozen om dat te laten gebeuren. Dat betekent tegelijk dan ook: het is mogelijk om een ándere keuze te maken. Dr. Paul wil ons leren te kiezen voor deseculariseren.

Tegenover de meteorologische beelden plaatst dr. Paul het beeld van een winkelstraat in adventstijd. Mensen doen hun inkopen, maar horen zij wel het kerstlied dat de beiaardier hoog boven hen speelt? Shoppen: wij zijn consumenten. Het consumentisme is een afgod. Door wat wij kopen, of juist niet kopen, laten we aan onszelf en anderen zien wie we zijn, bij wie we willen horen, en bij wie we niét willen horen. Wij kopen dus onze identiteit. Intussen vergeten we Advent. Daarmee bedoelt de auteur niet slechts de periode op weg naar Kerst. Hij vangt daarmee het gehele leven met Christus: wij zijn op weg naar Zijn komst. Wij mensen zijn verlangende wezens. Deze ontdekking van Augustinus brengt dr. Paul vruchtbaar in het huidige secularisatiedebat in. De reclame speelt op ons verlangen in met de suggestie: hoe meer je shopt, des te meer geluk zul je vinden. Maar het verzadigt niet, omdat ons hart is aangelegd op God.

Dagelijkse bekering is nodig: we moeten strijden tegen de adventsvergetelheid en ingesteld raken op Christus’ komst. Dat vraagt een andere structuur van leven. Je redt het niet met een paar dagen naar rust zoeken in een klooster. Verlangen naar God valt bij Paul vrijwel samen met verlangen naar de toekomstige heerlijkheid van Gods Koninkrijk. Dat accent ontleent hij aan Augustinus. Het lijkt mij zaak dit verlangen niet los te koppelen van ons gewone, aardse, schepselmatige bestaan.

Secularisatie valt niet samen met ontkerkelijking. Ook kerkgangers shoppen. Niet alleen in de straten van onze wereld, maar zelfs ook in de kerk. Kerkgangers consumeren. Dr. Paul fileert ons haarfijn. Beter gezegd: met profetische scherpte.

Bovendien wijst hij er op dat we meerdere ‘ikken’ hebben, meerdere zelven. Zelfs als je op zondag naar God verlangt, is het nog lang niet zeker dat dat ook op maandag zo zal zijn. Met enkele raak gekozen voorbeelden komt dr. Paul de lezer steeds verontrustend dicht op de huid.

Bescheiden heet dit boek een essay. De omvang is inderdaad bescheiden, maar elke zin is inhoudsrijk, en verdient het herlezen en overwogen te worden. Wie geen Engels beheerst, zal moeite hebben vanwege de vele Engelstalige citaten. Wat mij betreft is dit boek voor predikanten verplichte kost, omdat het ons helpt het proces van secularisatie te herkennen in ons eigen hart en in de gemeente.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen