Homiletiek en de kunst van goede preekref lectie

Peper en zout moeten in balans zijn, en eerst een toetje serveren is meestal niet handig. En zelfs de meeste pubers blijven niet applaudisseren wanneer er elke dag enkel patat op tafel staat. Het loopt in ieder geval niet goed met hun gezondheid af. Een predikant heeft in de studie theologie als het goed is geleerd om het zondagse menu van de preek op evenwichtige en zorgvuldige wijze samen te stellen – met het oog op de geestelijke gezondheid en groei van de gemeente van Christus. Toch beperken de homiletische vragen zich niet tot de universiteit en de studeerkamer. De preek is onderdeel van de kerkdienst waar de gemeente samenkomt. Daarom is homiletiek niet enkel de zaak van de voorganger. Enige homiletische kennis is nodig om het profetisch ambt van alle gelovigen uit te kunnen oefenen. In deze bijdrage vertel ik daarom in het kort wat homiletiek inhoudt. Vervolgens leg ik het verband met de verantwoordelijkheid van de gemeente voor de verkondiging van het Woord.

De preek voorop

'Eerst was er de preek. Daarna volgde de homiletiek. Dat is de ware volgorde.' Dit citaat van prof. dr. C.J. de Ruijter maakt de verhouding tussen de preek en de homiletiek onmiddellijk duidelijk. De preek gaat voorop. Wat we onder preken verstaan, is voor kerkgangers uit de gereformeerde traditie wel helder. De preek (als dienst aan het Woord van God) heeft een centrale rol in de protestantse kerkdienst. Over het machtige wonder van de verkondiging schrijft de apostel Paulus: Daarom danken ook wij God zonder ophouden dat u, toen u van ons het gepredikte Woord van God hebt ontvangen, het ook aangenomen hebt, niet als een mensenwoord, maar (zoals het werkelijk is) als Gods Woord, dat ook werkzaam is in u die gelooft (1 Thes 2:13). De inzet van de apostel is hoog. De prediking is het Woord van God.

Homiletiek is voor niet-theologen een minder bekend begrip. Omdat de preek zo belangrijk is, staat de homiletiek in dienst van de verkondiging. In de homiletiek wordt de vraag gesteld wat een preek is en hoe er vandaag op een goede manier gepreekt kan of zelfs moet worden. Homiletiek wordt als vak gedoceerd aan toekomstige dienaren van het Woord. Het is die theologische wetenschap die zich richt op de bediening van het Woord. De bekende homileet (iemand die zich met homiletiek bezighoudt) T. Hoekstra voegt daaraan toe dat deze wetenschap van belang is voor de uitoefening van het ambt.

In de homiletiek is er grote aandacht voor de praktische kanten die een rol spelen bij de voorbereiding van een preek. Ik herinner me uit de inspirerende colleges van prof. dr. F.G. Immink dat hij ons er als studenten op wees dat preken een ambacht is. Natuurlijk is een preek meer dan een product dat wordt afgeleverd. Toch is het zeker niet minder. De preek als verkondiging van Gods Woord vraagt om de inzet van talenten, tijd en inzichten. Het uitvoeren van een ambacht vraagt om oefening en goede voorbeelden. Zo komt het creatieve proces maximaal tot ontwikkeling.

Theologische reflectie

De homiletische bezinning gaat echter over meer dan alleen de praktische vragen. In december gaf ik een college voor de studenten van de Gereformeerde Bond met als thema: “Preken met Kerst”. Tijdens dit college lazen we fragmenten uit een preek van Luther. Je voelt de passie en de urgentie wanneer Luther in het midden van de gemeente verkondigt: 'Heden voor u.' Of: 'U is heden geboren de Zaligmaker.' Luther adresseert zijn preek rechtstreeks aan het hart van de hoorders. Een preek is voor Luther dan ook veel meer dan een uitleg van een Bijbelgedeelte. Het is de levende verkondiging van Gods Woord in het heden. De prediking is een boodschap van God, waardoor de Heilige Geest geloof wekt. De homiletiek doordenkt theologisch wat het betekent wanneer de predikant op de eerste kerstdag in de preek zegt: 'Heden voor u.' Wie de afgelopen kerstdagen een gereformeerde preek heeft gehoord, weet dat het “u” in de tekst niet enkel op de herders slaat. Door Woord en Geest wordt u in de preek persoonlijk en met klem aangesproken. Het voorbeeld van de verkondiging op de eerste kerstdag is wellicht wat eenvoudig gekozen, maar het laat goed zien dat homiletiek zich bezighoudt met de theologische kernthema’s. Veel hedendaagse reflectie richt zich op de verhouding tussen de Bijbeltekst,

de prediker en de hoorders. Vanuit de homiletiek worden vragen gesteld aan de preken die op eerste kerstdag plaatsvonden. Was er in deze preek werkelijk sprake van de levende verkondiging van Gods Woord? Of moeten we in alle eerlijkheid zeggen dat we een verhaal hoorden over herders in een koude nacht en een politiek ingewikkeld tijdsgewricht. Zeker weten dat Luther over een dergelijk verhaal zou oordelen: 'Dat is geen preek.'

Het allernoodzakelijkste

Begin jaren tachtig verscheen vanuit de kring van de Gereformeerde Bond een homiletische handreiking. Dr. A. van Brummelen schrijft daarin het volgende: 'Wij erkennen zeer goed de noodzaak eens of meerdere malen grondig een homiletiek door te werken. Juist het allernodigste geschiedt aan de universiteiten het allerminst, eenvoudig omdat er geen tijd in het studieprogramma voor overblijft. Het verdient dan ook zeker aanbeveling in het latere praktische leven de homiletiek bij te houden. Hoe zal iemand die elke week moet preken dit ooit kunnen verwaarlozen? Toch gebeurt het maar al te veel en de huidige preeknood is er het bewijs van.' Als het gaat om de universiteiten, dan doelt Van Brummelen op de verschillende plaatsen waar de hervormd-gereformeerde voorgangers destijds werden opgeleid tot dienaren van het Woord. De situatie is 45 jaar later niet wezenlijk veranderd. De aanbeveling van Van Brummelen blijft daarom urgent. Gelukkig zijn er voor studenten en predikanten allerlei mogelijkheden om de homiletische vaardigheden te verdiepen. Ik noemde eerder de colleges homiletiek vanuit de Gereformeerde Bond, waar studenten verdiepend onderwijs ontvangen. Ook de preekvergaderingen van de studentenvereniging Voetius bieden een oefenplek waar naast het hoe van de preek diepgaand gesproken kan worden over de theologie van de preek. Predikanten zijn voor homiletische verdieping niet alleen aangewezen op handboeken, maar kunnen bij Areopagus (IZB) terecht voor diverse preektrainingen. Veel predikanten weten deze cursussen met zegen te vinden.

Ambt allergelovigen

In een korte schets heb ik inmiddels neergezet waar het in de homiletiek om draait. Het gaat om de zuivere verkondiging van het Woord van God. De homiletiek behandelt de communicatie van God naar Zijn gemeente en die van de verkondiger vanaf de preekstoel. Zowel de inhoud als de vorm zijn daarbij van belang. Wat heb ik als gemeentelid aan dit kijkje in de keuken van de dominee wanneer het in de eerste plaats om theologische wetenschap gaat? We raken hier aan een principieel gereformeerd punt met betrekking tot het ambt van alle gelovigen. De bekende homileet Rudolf Bohren eindigt zijn vuistdikke boek over preken met een hoofdstuk over preekkritiek. In het Nederlands heeft het woord “preekkritiek” een wat negatieve lading. Bij Bohren is het opbouwend en positief bedoeld. De hoorders van de preek zijn meer dan ontvangers van een boodschap; zij zijn geroepen om de verkondiging (als Woord van God) te toetsen aan de Bijbel (als Woord van God). Wanneer zij op deze manier gepassioneerd luisteren, vervullen gemeenteleden hun homiletische (profetische) roeping. We treffen die gedachte ook aan in het formulier voor de bevestiging van ambtsdragers. Ouderlingen zijn geroepen om het Woord van God ijverig te onderzoeken. Zo dragen zij de verkondiging van het Woord, scherpen zij de predikant op en oefenen opzicht over de leer. Vanzelfsprekend is niet elk gemeentelid geroepen homiletiek aan een universiteit of hogeschool te studeren, maar bij de voortgaande homiletische vorming van de predikant is de gemeente wel helemaal in beeld. In zijn boek Dialoog, dans en duel geef Van Ekris een behulpzame aanzet voor de bespreking van een preek. Wie in de kritiek wil heersen over de preek slaat de plank mis. Voorwaarde voor een goed gesprek over de preek is een ontvankelijke luisterhouding. Vanuit deze houding ontstaat er ruimte om te werken aan zowel de ambachtelijke kant van de verkondiging als de reflectie op de theologische inhoud. Goede reflectie op de preek is nodig. Aan de universiteiten en in de gemeente waar het Woord klinkt. Waar de homiletische bezinning op orde is, mag verwacht worden dat de gemeente proeft en smaakt dat de Heere goed is. Eerst is er de preek. Achter de preek ligt de kunst van goede homiletische reflectie.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen