Jezus in Zijn Joodse context

Deze mozaïeken zijn geschonken door allerlei aartsbisdommen in de wereld. Ze zeggen meer over de landen waar ze vandaan komen, dan over de manier waarop Jezus en Maria er werkelijk uitzagen. Zo zie je Jezus met een kimono aan, met krullend of juist met sluik haar, met Aziatische of met Afrikaanse trekken. Blijkbaar bestaat er een natuurlijke neiging om je Jezus voor te stellen vanuit je eigen context.

Kinderbijbel

Waarschijnlijk is dat ook voor ons wel herkenbaar. Als je nagaat welk beeld er voor ogen komt als je aan Jezus denkt, is dat vaak onbewust gevormd door herinneringen aan een kinderbijbel of door flarden uit een film over Hem. Vroegere schilders brachten bepaalde Bijbelse taferelen dichtbij in hun eigen Italiaanse of Vlaamse wereld. Zo hebben wij ook vaak de neiging om ons de geschiedenissen uit de evangeliën zo voor te stellen, alsof ze in onze eigen tijd en leefsituatie plaatsvonden. En natuurlijk heeft het iets moois wanneer het evangelie zo dicht bij wordt gebracht. Maar het gevaar bestaat dat het Jood-zijn van Jezus daardoor weliswaar nooit helemaal vergeten wordt, maar wel vaak verwaarloosd of onderdrukt is.

Wie Jezus losmaakt van het Jodendom of meent dat zijn Joodse herkomst alleen maar een toevalligheid is, laat op den duur ook het Oude Testament los. De evangeliën bevatten geen gebeurtenissen die overal hadden kunnen spelen, maar zij vertellen ons wat in Israël is geschied. Jezus Christus kan alleen verstaan worden tegen de achtergrond van de weg van God met Israël. Dat Jezus een Jood is, is niet louter een toevallig historisch feit.

Wij heidenen

Jezus verwoordde zijn boodschap als zending onder zijn eigen volk, ‘naar de verloren schapen van het huis van Israël’ (Matth. 15:24). Die Kananese vrouw heeft het geweten: “Het is niet behoorlijk het brood van de kinderen te nemen en naar de hondjes te werpen.” (Matth. 15:26). Het is dat ze Hem vastgreep in zijn eigen woorden, maar eigenlijk kon het nog niet. Heel de evangeliën vormen – op een enkele uitzondering na – een intern-joodse aangelegenheid. Pas na Jezus’ opstanding en hemelvaart en na Pinksteren komen wij als heidenen in beeld.

In ons denken en spreken over Jezus benadrukken we vaak – en terecht! – dat Hij God en mens is. Maar hoe vaak komt het in onze prediking, catechese en kringwerk aan de orde dat Hij niet slechts ‘mens’ is geworden, maar ‘Joods’ mens? Dat Hij geboren is in het midden van Israël uit een Joodse vrouw? Dat Hij als de Messias ook het zaad is van Abraham, Isaak, Jakob, Juda en David? Dat Hij niet enkel Jood was door geboorte en opvoeding, maar ook een Jood is gebleven?

Het Nieuwe Testament beschrijft dat Hij op de achtste dag besneden is, zich kleedde als Jood, bad als een Jood. Hij zat zijn hele leven op sabbat in de synagoge en was vertrouwd met de Bijbeluitleg die in de sjoel plaatsvond. Niet alleen het ritme van de week, maar ook het ritme van het jaar was voor Hem gestructureerd door de feesten. Met Pesach, Sjavoeot en Soekot maakte ook Hij, net als zijn volksgenoten, de pelgrimstocht naar de Tempel in Jeruzalem.

Details

Willen we de evangeliën goed begrijpen, dan moeten we letten op die Joodse context van Jezus’ boodschap, leven en optreden. Daar bewust van zijn, opent je ogen voor details die je anders ontgaan – bijvoorbeeld in de Bergrede, de gelijkenissen, de viering van het Pascha, de beschrijving van Jezus’ lijden en sterven. In de traditie van de profeten interpreteert en actualiseert Hij de geboden van de Thora. Hij ontkende dat Hij was gekomen om die af te schaffen. Veeleer was Hij gekomen om de Thora te vervullen, wat betekent dat Hij die onderwees, belichaamde en ten volle uitleefde (Matth. 5:17-20).

Jezus wordt beschreven in talrijke discussies met godsdienstige leiders en leden van verschillende groepen, waaronder schriftgeleerden, priesters, sadduceeën, tollenaars en zeloten, maar ook met de farizeeën, die Hij misschien wel het meest nabij stond.

Gelukkig komt er steeds meer aandacht voor het feit dat die gesprekken niet moeten worden gezien als een algehele afwijzing van het Jodendom, maar veeleer als een intern-joods debat over belangrijke zaken. Daarom is het goed om in die gevallen niet alleen te letten op spanningen, maar juist ook op de onderlinge overeenkomsten.

Fatale gevolgen

Gemeenschappen die het dichtst bij elkaar staan, voeren vaak de meest verhitte debatten over wat van wezenlijk belang is voor hun geloofsidentiteit. Discussies over wat is geoorloofd op de sabbat, het naleven van vastendagen, tafelgemeenschap, reinheidsgebruiken en de doodstraf, naast vele andere, waren aan de orde van de dag in het jodendom van Jezus’ dagen. Daarvan getuigen ook de rabbijnse geschriften. Dat de latere christelijke traditie daaruit een fundamentele tegenstelling tussen Jezus en zijn omgeving destilleerde, is onterecht. Het heeft fatale gevolgen gehad voor de relatie tussen de kerk en de synagoge, waarbij de toon in de loop van de eeuwen steeds feller werd.

Op dat terrein ligt een blijvende uitdaging. Lukt het ons om te spreken over Jezus zonder dat zijn uniciteit ten koste gaat van een zuivere beeldvorming van zijn Joodse tijdgenoten? Een antwoord op die vraag zoeken is van groot belang. In deze tijd manifesteert het gif van antisemitisme zich in onze samenleving weer in sterke mate. Zeker op ons als christenen rust de ereschuld en de verplichting om er alles aan te doen om dat kwaad te signaleren en bij de wortel aan te pakken. Want het besef dat we in onze Heer en Heiland met een Jood te maken hebben, doet ons het antisemitisme eens te meer in al zijn verschrikking verstaan!

Aangrijpend

Karl Barth schreef eens: “Wie Jezus in het geloof heeft, die kan de Joden niet niet willen hebben, die moet ze als voorvaderen en verwanten van Jezus erbij hebben. Anders kan hij ook de Jood Jezus niet hebben. Anders verwerpt hij met de Joden Jezus zelf.” Illustratief is in dat licht het schilderij De witte kruisiging. Marc Chagall schilderde het in 1938, het jaar van de Kristallnacht. Chagall beeldt Jezus af met een joodse gebedsmantel als een lendendoek. Zoals in veel van zijn andere schilderingen, verbindt hij Golgotha met wat er op dat moment in nazi-Duitsland gebeurt. Brandende synagogen en getto’s en vluchtende joden omgeven het kruis. Jezus, de Jood, verbonden met zijn volk. Aangrijpend en diep!

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen