Op de wijze van

Bij sommige psalmen staat in de Bijbel een aanwijzing die mogelijk verwijst naar een bestaande melodie. Denk aan Psalm 22: ‘Op alejeth hassachar’ (op de wijze van: De hinde van de dageraad).

Bij Psalm 45, 69 en 80 staat: ‘Op schoschannim’. De geleerden zijn het er niet altijd over eens of dit een verwijzing is naar een melodie of naar een instrument. De NBG vertaalt ‘schoschannim’ met ‘Op de wijze van de leliën’, maar het zou ook kunnen wijzen op een zes-snarige lier. ‘Al-taschoth’ (Psalm 57, 58, 59, 75) wordt vertaald als ‘Op de wijze van: Verderf niet’. Een aanwijzing op welke melodie je een tekst kunt zingen, kan heel nuttig zijn.

Wie is opgegroeid met de Geneefse psalmmelodieën, zal zich niet altijd realiseren dat je bij de psalmen lang niet altijd zo’n aanwijzing voor de melodie nodig hebt. Veel berijmde psalmen passen maar op één melodie. En dat is eigenlijk wel zo handig. Dit heeft te maken met het metrische schema van de berijmde psalmtekst.

Dezelfde melodie

Neem Psalm 42. De regels 1, 3, 7 en 8 bestaan uit acht lettergrepen, de regels 2, 4, 5 en 6 uit zeven lettergrepen. Dat wordt gewoonlijk aangeduid als 8-7-8-7-7-7-8-8. Dit metrisch schema komt alleen bij Psalm 42 voor. Je kunt dus Psalm 42 op geen enkele andere psalmmelodie zingen. En eerlijk gezegd ben ik wel blij met die duidelijkheid: Psalm 42 zing je op de melodie van Psalm 42, punt uit. In oude psalmboekjes vind je soms een overzicht van psalmen en gezangen die dezelfde melodie hebben. Psalmen 66, 98 en 118 zingen we bijvoorbeeld op dezelfde wijs, maar er zijn zelfs voorbeelden van een melodie die wel vier keer wordt gebruikt: Psalm 24 heeft dezelfde melodie als 62, 95 en 111, terwijl Psalm 100 dezelfde wijs heeft als 131, 142 en de Morgenzang uit de Enige gezangen.

Heel anders is de situatie met betrekking tot de kerkliederen uit Engeland. Talloze Engelse hymns zijn gemaakt op eenvoudige schema’s als 8-8-8-8 of 8-6-8-6. In theorie zijn de melodieën van zulke hymns met hetzelfde schema dus uitwisselbaar. Je kunt ‘O God die droeg ons voorgeslacht’ in principe ook zingen op de melodie van ‘Mijn herder is de Here God’, ‘O hoogt’ en diepte, loof nu God’, ‘Ik zeg het allen dat Hij leeft’ en nog een heleboel andere. Om al die melodieën van elkaar te onderscheiden, heeft elke hymn tune in Engeland zijn eigen naam. Die verwijst soms naar de plaats waar de melodie is ontstaan en soms naar de oorspronkelijke tekst of naar de componist. Je ziet dan boven het lied een aanduiding als Richmond, St. Anne of Winchester Old. In Engelse kerkdiensten is het niet ongebruikelijk dat de voorganger hymn nummer x op tune y aankondigt.

Straatversjes

Terug naar de psalmen. Nog steeds wordt soms het sprookje verteld dat de psalmmelodieën oorspronkelijk straatversjes waren. Dat is onwaar. De herkomst van dit verhaal is duidelijk: vóór de Geneefse psalmen zong men in de Nederlanden de zogeheten souterliedekens (souter is een verbastering van psalter) en dát waren inderdaad geestelijke liederen op seculiere melodieën. De psalmmelodieën zoals wij die zingen, zijn voor het overgrote deel nieuw gemaakt door componisten uit de directe omgeving van Calvijn. Een enkele melodie is ontleend aan een Duits kerklied, een aantal is afgeleid van een oud-kerkelijke hymne of sequens. Maar niet van wereldlijke straatversjes.

Andere wijs

In een dienst rond Pasen hoorde ik eens een organist Psalm 100 begeleiden op de wijs van ‘Daar juicht een toon, daar klinkt een stem’. Ja, het past inderdaad, maar toch ben ik geen voorstander van zulke eigengereide vrijheden. Ik moet er niet aan denken dat we Psalm 130 gaan zingen op de melodie van het Wilhelmus, of Psalm 135 op de wijs van ‘Vaste rots van mijn behoud’. Zeker, het aantal lettergrepen komt overeen, maar ‘Uit diepten van ellenden’ heeft toch een heel ander karakter dan ‘De koning van Hispanje heb ik altijd geëerd’. Ik zal nooit Johannes de Heer nummer 446 spelen als de orde van dienst Psalm 146 vermeldt. Beide liederen hebben weliswaar dezelfde tekst, maar als Psalm 146 wordt opgegeven, speel ik Psalm 146 en geen Johannes de Heer-lied. Nu maar hopen dat ik niemand op een idee heb gebracht.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen