Code rood

God, de soevereine Eigenaar van Zijn schepping verwaardigde mij tot beheerder daarvan (Gen.1:26-29). ‘Groots is uw roeping en heilig uw taak.’ Doorgaans spreken we van rentmeesterschap. Dit is een weergave van het Griekse oikonomos, een veelomvattend begrip in het Nieuwe Testament.

Een rentmeester handelt per mandaat en weet zich verantwoordelijk voor de wijze waarop hij gaven, goederen, mensen, dieren en akkers beheert. Óns rentmeesterschap gaat over productie- en consumptie‑patronen en -processen, over leefstijl, koopgedrag en de wijze waarop we ons bezit verkrijgen.

Slecht rentmeesterschap kan catastrofale gevolgen hebben. Een goede rentmeester daarentegen is integer en gewetensvol. Niemand weet beter wat dat inhoudt dan juist de christen.

Thora

Het eerste mensenpaar krijgt een drievoudige opdracht. Zo moet ‘de hof’ bebouwd en bewaard worden (Gen.2:15). Ná de zondeval lezen we alleen nog van ‘de aardbodem bouwen’ (3:23). Is dit een aanmoediging en vrijbrief tot ongeremd exploiteren, leegroven en misbruiken ervan? Mogen mensen de aarde uitknijpen als een citroen?

De Thora leert wel anders. Kernwoorden in de vijf boeken van Mozes zijn: respect, eerbied, zorg voor het leven en rechtvaardigheid. De sabbat en het sabbatsjaar (Ex.25) zijn er de exponenten van, bedoeld om boer en bodem, mens en dier rust te geven. Het leven moet in balans zijn. Dat staat haaks op onze onverzadigbare 24-uurseconomie. We zitten gevangen in een spiraal van eindeloos produceren en consumeren, gevolgd door welvaartsziekten en een burn-outepidemie.

In de Thora volgt na zeven sabbatsjaren het jubeljaar. God wil een rechtvaardige samenleving zonder diepe loon- en bezitskloven. Als deze ‘handleiding’ bij Zijn schepping een expressie van Zijn liefde en zorg is, creëert loslaten ervan chaos. Onze vastlopende (kapitalistische) systemen hebben code rood.

Prijskaartje

In Genesis 8 en 9 wordt de beheersopdracht vernieuwd, het Noachitisch verbond. De voortgang van de seizoenen is gegarandeerd (Gen.8:22; Matt.5:45). Gaat het dan nooit meer mis? Het Noachitisch verbond houdt in: belofte én opdracht. Het basisprincipe is: eerbied voor het geschapene. Dus schreef Calvijn bij Genesis 2:15 dat God ons de aarde toevertrouwde onder voorwaarden. Put de bodem niet uit. Geef de akker door zoals je hem ontving of zelfs beter. (...) Besef dat je Gods rentmeester bent over je bezit. ‘Dat voorkomt lichtzinnigheid en misbruik.’ Leven van de rente van het kapitaal van Gods schepping staat haaks op kapitaalvernietiging.

Ongeremde schaalvergroting en opbrengstmaximalisatie hebben een prijskaartje. Onze ecologische voetafdruk is groter dan een olifantspoot. Productie- én consumptiesystemen moeten tegen het licht van Gods Woord gehouden worden. Zo ook industrialisatie, agrarische modernisering, infrastructurele ontwikkelingen en de ongekende verplaatsingsbehoefte.

Zorg voor de toekomst

Moeten wij niet woekeren met ‘onze’ talenten (Matt.25:14-30)? Vooral om die reden raakte het woord ‘rentmeesterschap’ verdacht. De uitlegkundig nog niet zo eenvoudige gelijkenis in Lukas 16 kan ons eveneens op een verkeerd spoor zetten. Het mag duidelijk zijn dat niet de frauduleuze praktijken van de rentmeester geprezen worden, maar wel zijn zorg voor de toekomst.

Autonoom handelen, los van God, de absolute Eigenaar van alles wat bestaat, voert naar het hellend vlak. Maar ook ‘de heilsegoïst’ zij gewaarschuwd. Wie alleen verticale vroomheid bedrijft, laat te veel liggen. De goede rentmeester dient zijn Schepper, zijn naaste en uiteindelijk heel de schepping met Gods gaven.

Wijze boer

Jesaja 28 prijst de wijze boer. En wijs is wie aan God en Zijn Woord hangt, leeft uit en met Christus. Dat wordt opgemerkt. De Bergrede als grondwet van het christendom werkt door op alle terreinen. Ze is meer dan micro-ethiek. Ze is geen actieprogramma, maar uitstraling van het ‘wandelen met God’.

Worden ‘bouwen’ en ‘bewaren’ van elkaar gescheiden, dan dreigt ongehoorde uitbuiting van de schepping. Oerbossen en regenwouden – de groene longen – leggen het af tegen economische belangen. Erosie, woestijnvorming, waterschaarste, overstromingen, armoede en ondervoeding zijn aan de orde van de dag.

Paus Franciscus wil ‘zonde tegen het milieu’ opnemen in de officiële catechismus van de Rooms- Katholieke Kerk. Ze richt zich tegen God, de naaste, de gemeenschap en toekomstige generaties. Eerder schreef hij dat al in de encycliek Laudato si. Omdat God zuinig is op Zijn werk, is een christen dat ook. Hij verbaast zich over de indrukwekkende orde in die zo complexe schepping. Wie kent nog de verrukking van Psalm 104? De dieren merken het (Spr.12:10). Heel de leefomgeving knapt ervan op.

Aanklacht

Alles hangt met alles samen (het ecologische evenwicht). Een christen waakt ervoor die keten te (door) breken. In Psalm 148 wordt heel de schepping opgewekt God te loven.

Echter, voor duizenden soorten aan planten, bomen en dieren werd dat onmogelijk. Ze zijn uitgeroeid. Dit proces gaat onverminderd door. De plastic soep in de oceanen, de berg zwerfvuil langs de wegen, de smog boven het land zijn een veeg teken. Ook onze voedselverspilling staat onder kritiek van de Schrift. De Nederlandse horeca gooit per jaar 150 miljoen (!) kilo goed voedsel weg. Vooral buffetten zijn geducht. In totaal verspillen Nederlanders ruim 1,6 miljard kilo etenswaren op jaarbasis.

De Thora brengt Israël eerbied bij voor plant en dier. Verstoor niet het nest van een broedende vogel (Deut.22:6). Muilkorf niet een dorsende os. Laat het dier eten als het trek heeft, allemaal vormen van dierethiek. Zo mogen os en ezel – een ongelijk span – niet samen onder één juk ploegen (Deut.22:10).

Verschil in fysieke kracht sloopt het kleinste dier. Bovendien verwondt het scheef hangende juk beide. Israëls toekomst is gegarandeerd, mits en zolang het God gehoorzaamt (Deut.30:20). Zijn heilzame regelgeving loslaten heeft dramatische consequenties. Alleen al de wet van oorzaak en gevolg (causaliteit) breekt ons vroeg of laat op.

Waarom spreken we eigenlijk niet van het ‘rentmeesterschap aller gelovigen’? Paulus hoorde de schepping (Rom.8), beladen met de vloek, zuchten. Het vormt een aanklacht tegen de mens. De zonde (val) ontwricht. Het schepsel zucht, maar dóet ook zuchten. Het veroorzaakt op zijn beurt ook weer lijden en verzwaart ons rentmeesterschap.

Onze beheerstaak

Lieten wij ‘orthodoxen’ niet lange tijd iets liggen? CDA-econoom prof. dr. Bob Goudzwaard, hekelde een halve eeuw geleden al de hebzucht, het onverantwoord en onrechtvaardig omgaan met wat de aarde geeft. Zijn vraag was: zijn wij wel toegekomen aan onze beheerstaak?

Inmiddels enkele decennia verder wordt ons de rekening gepresenteerd van ongehoorde dominantie en egoïstische exploitatie van de aarde. Wie zegt dat het klimaat niet in onze, maar in Gods hand is, heeft gelijk en ongelijk. Dat laatste als we op die manier onze eigen verantwoordelijkheid willen ontlopen. Zorg voor de schepping is geen linkse hobby, modieuze hype of uitwas van de romantiek. Pas als zorg voor ‘de natuur’ God vervangt (‘moeder aarde’) krijgt het eigen religieuze proporties. De god van de natuur is overigens bikkelhard.

Maken we de vertaalslag van wet en evangelie naar het hier en nu, dan ontkomen we er niet aan maatschappijkritische noten te kraken. Maar laten we ook niet aan onszelf voorbijzien. Zijn we misschien toch meer kinderen van de achttiende-eeuwse Verlichting (die met techniek en wetenschap de aarde aan zichzelf onderwerpen) dan kinderen van de Vader in de hemel?

Het negentiende-eeuwse Reveil keerde zich tegen sociale misstanden, zouden wij ons vandaag niet nadrukkelijk(er) keren tegen ecologische misstanden? Die protesthouding past toch bij een pelgrimerende christen? Waarom niet het voortouw nemen in duurzaam ondernemen, in zorg hebben voor de schepping en uitblinken in dierethiek?

Een eschatologische houding is geen rem op ethisch denken en doen. Juist de verwachting van de nieuwe aarde stimuleert tot een heilig leven (2 Petr.3:8-16). Wie leeft uit Christus, is burger van twee werelden. Hij ziet uit naar wat komt en is zuinig op wat is.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen