Leven in Gods woning

In Gedoofd licht verdedigt dr. Ad Prosman, hervormd emeritus predikant te Amersfoort, een klassiek-christelijke visie op de schepping: God, mens en wereld vormen een eenheid. Voor de zin van het bestaan is bepalend dat mensen onderdeel zijn van Gods scheppingswerk.

Deze eenheid is echter allang verdwenen. Prosman laat zien dat dit niet pas gebeurt bij de Verlichting. De eerste breuklijnen worden al zichtbaar in de Middeleeuwen, als de mens minder vast komt te zitten in kerkelijke en maatschappelijke structuren. Hoewel dit nog niet leidt tot het verbreken van de eenheid tussen God, mens en wereld, zijn achteraf bezien hier de haarscheurtjes al zichtbaar. In de zeventiende eeuw verbreekt de Franse filosoof René Descartes deze eenheid wel, met zijn subject-objectscheiding: de scheiding tussen geest en materie.

Zoekplaatje

Ook Descartes deinst er nog voor terug om God van de werkelijkheid los te maken. Het vervolg van de Europese filosofiegeschiedenis laat echter zien dat de geest uit de fles is. God raakt hoe langer hoe meer buiten beeld. Voor het verbreken van de eenheid van God, mens en wereld betalen we een hoge prijs: de zin van het bestaan is niet meer gegeven met onze plaats in de schepping. We moeten zelf op zoek naar de zin van ons bestaan. Het leven is een zoekplaatje geworden: wat is de moeite waard? Waar kom ik ’s morgens mijn bed voor uit?

Zijn en zin

Dr. Prosman stelt in zijn boek de belangrijke vraag naar de verhouding van zijn en zin aan de orde: ons bestaan (zijn) heeft pas betekenis (zin) als onze wereld geen gesloten bunker is, maar een woning die wij van God mogen bewonen. Dat is dan een huis waar God niet buiten de deur wordt gehouden. In dit huis (de schepping) hoeven we de zin niet zelf te bedenken, want de schepping is een onuitputtelijke bron van zingeving. Daarmee is het boek heilzaam tegendraads: onze werkelijkheid is Gods scheppingswerk. De ontkenning van Gods aanwezigheid maakt de werkelijkheid zonder betekenis en het leven zinloos.

De auteur stelt zich hiermee tegenover de hoofdstroom van de moderne westerse filosofie, waar God en deze wereld van elkaar gescheiden zijn, maar hij snijdt ook in het christelijke vlees. In de theologie is de schepping evenzeer buiten beeld geraakt, zo is zijn stelling. Het heeft grote gevolgen als de schepping in haar eigenheid uit de theologie verdwijnt. Zonder schepping raken we de bodem onder ons bestaan kwijt.

Pamflet

Collega Prosman vraagt terecht aandacht voor de wereld als plaats van Gods openbaring. Er staat veel op het spel: uiteindelijk de zin van ons bestaan. Hij had zich hiervoor kunnen beroepen op artikel 2 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis; opvallend genoeg komt deze belijdenistekst slechts zijdelings aan de orde. We kunnen Prosmans betoog echter lezen als een poging om deze premoderne tekst uit een wereld waarin God, mens en wereld een eenheid vormen, te vertalen naar onze moderne context. In dat opzicht verdient het boek waardering.

Dat neemt niet weg dat er kritische vragen bij het betoog te stellen zijn. Die raken wat mij betreft dus niet de hoofdstelling van het boek, maar wel de presentatie ervan. In elk geval vraagt het lezen van het boek doorzettingsvermogen (al noemt de auteur het een pamflet met voetnoten). Soms raak je door lange samenvattingen van andere auteurs het contact met de schrijver kwijt. Het betoog mist soms ook nuance. Zo verdient Herman Paul meer dan het etiket ‘katholiserend’. Achter zijn benadering zit immers een denkwereld waarbij de relatie tussen God, mens en wereld evenzeer aan de orde is.

En doordat het betoog uitloopt op een kritische bespreking van de scheppingstheologie van Bavinck, Berkhof, Noordmans en Van de Beek krijgt het boek aan het eind een negatieve toon. De vraag is of dit anders zou zijn uitgevallen als bijvoorbeeld ook de hervormde theoloog A.A. van Ruler en de Amerikaanse christenfilosoof Nicholas Wolterstorff gesprekspartners waren geweest. Bij hen speelt de schepping immers wel een positieve rol in hun werkelijkheidsopvatting. Het betoog had hierdoor meer positiefthetisch kunnen blijven.

Praktisch

Mijn belangrijkste vraag richt zich echter op iets anders. Met zijn boek wil Prosman bijdragen aan de bewustwording dat God Zich niet laat losmaken van Zijn wereld en dat Hij door ons erkend en geloofd wil worden. Deze bewustwording raakt echter niet alleen het denken, maar ook het doen van de mens. In dit verband vind ik het onbegrijpelijk dat vragen rondom milieu en klimaatverandering alleen de achterflap van het boek halen, maar verder onbesproken blijven. Het verduisteren van het licht van de schepping blijft daarmee uiteindelijk vooral een kwestie van het denken van de mens, zijn doen en laten blijven buiten beschouwing. Juist de coronacrisis laat echter zien dat we met ons denken en doen vanuit rendement en beheersen ten aanzien van Gods schepping de kritische grens gepasseerd zijn. Ook dat is een gevolg van de scheiding tussen God en Zijn wereld. Dit mag daarom niet onbesproken blijven als christenen ten aanzien van de schepping een wake-up call krijgen.

Een eschatologische houding is geen rem op ethisch denken en doen. Juist de verwachting van de nieuwe aarde stimuleert tot een heilig leven (2 Petr.3:8-16). Wie leeft uit Christus, is burger van twee werelden. Hij ziet uit naar wat komt en is zuinig op wat is.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen