Dode Zee rollen werpen nieuw licht op Paulus’ brieven

Het is goed mogelijk dat voorgaande zin voor de meeste lezers van De Waarheidsvriend nog altijd meer vragen oproept dan ze beantwoordt. Het proefschrift van dr. Van Appeldoorn, in het openbaar verdedigd op 12 december 2024 in de Jacobikerk in Utrecht, heeft inderdaad een hoog niveau én vereist de nodige voorkennis. Toch zijn de conclusies van deze studie belangrijk voor kerk en gemeente vandaag.

Dode Zeerollen

In 1947 werden als bij toeval in en rond de grotten van Qumran meer dan 900 documenten (veelal fragmenten) gevonden. Ze stammen uit de derde eeuw voor Christus tot en met de eerste eeuw na Christus. Deze geschriften, die qua genre, inhoud, ontstaansperiode en taal van elkaar verschillen, verschaffen een verhelderend inzicht in de Joodse denkwereld van die tijd. Onder andere daarin ligt de grote waarde van deze ontdekking voor het onderzoek van het Nieuwe Testament. Ongeveer 20 procent van de gevonden manuscripten betreft Bijbelse geschriften, het overgrote materiaal bevat de zogenaamde niet-sektarische manuscripten en ongeveer 15 procent bestaat uit de sektarische geschriften. Al is een scheidslijn tussen de laatste twee groepen teksten niet altijd even goed te trekken en waarschijnlijk zelfs onwenselijk. Het is de laatste (en dus kleinste) groep handschriften die een bijzonder licht werpt op de gemeenschap in Qumran, en vanuit deze verzameling selecteerde de hersteld hervormde predikant uit Loon op Zand er twee (namelijk de ‘Gemeenschapsregel’ en de ‘Oorlogsrol’). Deze vergelijkt hij voor wat betreft het contrast tussen licht en duisternis met het gebruik ervan in drie brieven van Paulus (namelijk 1 Thessalonicenzen, 2 Korinthiërs en Romeinen).

Parallellen

De vooronderstelling achter een dergelijke vergelijking is, kortweg, dat Qumranteksten en de brieven van Paulus elkaar kunnen verhelderen. Het is namelijk opvallend dat het contrast tussen licht en duisternis zowel in de geschriften uit Qumran als ook in Paulus’ brieven een rol speelt. Tegelijk moeten we voorzichtig zijn hieruit te snel allerlei conclusies te trekken; de verschillen tussen de beide tekstgroepen zijn in meerdere opzichten groot.

Dr. Van Appeldoorn gaat hierin methodologisch mijns inziens een behoedzame en verantwoorde weg, die het gevaar van wat de Joodse geleerde Sandmel ooit ‘parallelomania’ noemde, vermijdt. Dat is namelijk dat je op basis van vermeende parallellen vergaande conclusies trekt ten aanzien van wederzijdse beïnvloeding, onderlinge afhankelijkheid, enzovoorts. We moeten ons bovendien (blijven) realiseren dat wetenschappelijk onderzoek altijd een voorlopig karakter draagt, we heel veel (nog) níet weten en we vaak niet verder komen dan hypothesen en reconstructies. Deze dingen beseft onze collega zeer wel, zoals blijkt uit de uitvoerige en genuanceerde inleiding en verantwoording op de te volgen route in het onderzoek.

Contrast licht en duisternis

Het is ds. Van Appeldoorn erom te doen te onderzoeken hoe het contrast tussen licht en duisternis in de genoemde Qumranteksten functioneert en hoe de apostel Paulus dezelfde tegenstelling in zijn brieven gebruikt. Daarbij worden verschillen in context en genre zoveel als mogelijk in het oog gehouden. Daarbij speelt ook de vraag in hoeverre dit contrast bijdroeg aan de vorming van de groepsidentiteit van de gemeenschappen aan wie deze literatuur gericht was. Daarmee heeft collega Van Appeldoorn zich voor een niet geringe opgave gesteld.

Qumran & Paulus

In twee uitvoerige hoofdstukken worden de Gemeenschapsregel en de Oorlogsrol onderzocht op het gebruik van de metafoor licht en duisternis. Hier moet je wel even voor gaan zitten, eerlijk gezegd. Vaktaal is onvermijdelijk maar één en ander komt soms behoorlijk technisch over (met diagrammen en tabellen ter illustratie). Voorkennis is beslist noodzakelijk om de lijn van het betoog goed te kunnen begrijpen. Uitkomst is, kort gezegd, dat het contrast tussen licht en duisternis in de onderzochte Qumranliteratuur gebruikt wordt om bepaalde sferen te omschrijven. Maar ook om personen te typeren, daden te kwalificeren, specifieke kennis te duiden en de eindbestemming van de mens te beschrijven. Hier ligt een duidelijke overeenkomst met hoe Paulus deze metafoor aanwendt. Ik vermoed dat de inhoud van de drie hoofdstukken over respectievelijk 1 Thessalonicenzen, 2 Korinthiërs en Romeinen beter te volgen is. Predikheren en theologen (geen noodzakelijke tegenstelling) doen er sowieso goed aan de volle oogst tot zich te nemen. Met name de exegetische opmerkingen zijn van groot belang, zoals de uitleg van Romeinen 2:28-29; hier wordt wel degelijk een etnische Jood bedoeld! Een conclusie van dit hart van het onderzoek is dat het begrippenpaar licht en duisternis in de geschriften van Qumran en in de onderzochte brieven van Paulus een belangrijke rol speelt, maar – en dát is belangrijk – níet op dezelfde wijze. We moeten dus erg voorzichtig zijn met de beide tekstverzamelingen in een relatie te zetten van onderlinge beïnvloeding of wederzijdse afhankelijkheid. Ook wordt duidelijk dat het contrast tussen licht en duisternis gebruikt wordt om de eigen groep (ingroup) af te grenzen en te legitimeren tegenover de buitenstaanders (outgroup). Hiermee schets ik slechts een grove houtskoollijn.

Waardering

Ik onderstreep de conclusie dat het contrast licht en duisternis in de Qumran-geschriften en de brieven van Paulus mogelijk een Joodse achtergrond heeft. Persoonlijk zou ik het ‘mogelijk’ wel durven wegstrepen. Het Nieuwe Testament is onlosmakelijker met het Oude verbonden dan wij (dikwijls) voor mogelijk houden. Gelukkig komt hier binnen het nieuwtestamentisch onderzoek meer aandacht voor, al zijn er, wanneer we denken aan de apostel Paulus, uiteraard ook andere invloeden die we moeten verwerken in de uitleg van zijn brieven. Ik zou collega Van Appeldoorn willen uitdagen om een van zijn andere conclusies, namelijk dat Paulus’ brieven niet altijd een inclusieve en missionaire visie uitdragen, breder uit te werken in een publicatie voor de gemeente(n). Verder: de uitleg van Galaten 3:27-28 heeft mijn volle instemming en zal in allerlei discussies over gender en identiteit leidend moeten zijn. Zijn er verder geen vragen? Natuurlijk zette ik hier en daar een klein vraagtekentje, maar die bespreken we onderling wel een keer.

Conclusie

Dit proefschrift maakt ons onder andere duidelijk dat taal functioneert en betekenis krijgt in de sociale en historische context waarin ze wordt gebruikt. Zo heeft het contrast licht en duisternis in de context van de Dode Zeerollen en de brieven van Paulus een heel andere lading dan de betekenis die wij daar in de 21e eeuw in het Westen aan geven. Dat kan iedereen begrijpen. Een gelovige denkt bij het woordje ‘licht’ aan de Heere Jezus Die Zichzelf het Licht van de wereld noemt. Een ongelovige denkt waarschijnlijk aan Philips. Maar er is meer: taal schept ook een zekere identiteit. Neem de aanduidingen van de verschillende kerkgenootschappen in ons land. Daarmee zijn we meteen bij een belangrijke conclusie van dit proefschrift: een dergelijke karakterisering geeft ons (kennelijk) identiteit en bestaansrecht. Dr. Van Appeldoorn en ik zullen het ongetwijfeld met elkaar eens zijn dat onze persoonlijke en kerkelijke identiteit in Christus (vast)ligt. Precies zoals Paulus dat beklemtoont in zijn zendbrieven.

Groter bereik

Voor de geïnteresseerde lezer vormt dit proefschrift fascinerende literatuur. Ik spreek de hoop uit dat dit knappe proefschrift door middel van een Engelse vertaling een groter bereik krijgt, én dat onze collega zijn gaven met vreugde en volharding mag blijven inzetten voor kerk, gemeente en academie. Aan kerk- en dogmahistorici is onder ons (gelukkig) geen gebrek, aan conservatieve Bijbelwetenschappers zoveel te meer.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen