VERTALING OPPERVLAKKIG?

Dr. R. de Blois uit Reeuwijk werkt bij United Bible Societies en is bestuursondersteuner bij de stichting Herziening Statenvertaling

Deze vraag gaat over de tekst ‘En als zij dit hoorden, werden zij verslagen in het hart, en zeiden tot Petrus en de andere apostelen: Wat zullen wij doen, mannen broeders?’ (SV). In de HSV: ‘En toen zij dit hoorden, werden zij diep in het hart geraakt en zeiden tegen Petrus en de andere apostelen: Wat moeten wij doen, mannen-broeders?’

GRONDWOORD

Allereerst zullen we terug moeten naar de Griekse grondtekst. Ten diepste gaat het er immers niet om wat er in de Statenvertaling staat, maar wat de betekenis is van het oorspronkelijke Grieks. De letterlijke betekenis van het grondwoord katanússomai is ‘doorstoken worden’ of ‘doorboord worden’. De Kanttekeningen leggen uit wat er bedoeld wordt: ‘Zij werden doorstoken of doorprikkeld, namelijk door het leedwezen hunner zonde aan Hem begaan.’

Als we de weergave van de HSV eerlijk willen beoordelen, zullen we dit goed in het oog moeten houden.

Want wat is nu het probleem? Waarom hebben de herzieners het woordje ‘verslagen’ niet gewoon laten staan? Het is toch immers nog steeds goed Nederlands?

Inderdaad, het is op zichzelf prima Nederlands, alleen betekent het niet meer hetzelfde als wat de Statenvertalers ermee wilden zeggen. De Kanttekeningen geven duidelijk aan wat er hier bedoeld werd. Het was als het ware of er bij de mensen een zwaard dwars door het hart ging. Ze realiseerden zich wat ze gedaan hadden. Hoe ze in hun onwetendheid de Zoon van God aan het kruis geslagen hadden. Die zonde raakte hen plotseling diep.

ZEVENTIENDE-EEUWS

Nu even terug naar ‘verslagen’. Waarom kozen de Statenvertalers daarvoor? In het zeventiende-eeuwse Nederlands was er nog een duidelijk verband tussen ‘verslaan’ en ‘slaan’. In het hedendaagse Nederlands is daar weinig van over. Het Woordenboek van de Nederlandsche Taal geeft de volgende betekenis aan ‘verslaan’: ‘door slaan vellen, vernietigen, in minderen staat brengen, krachteloos maken of geveld worden’.

Hier is de relatie met ‘slaan’ nog heel duidelijk.

Tegenwoordig is de betekenis veelmeer overdrachtelijk. Zo kun je een vijand verslaan, of een sportclub. Ook het voltooide deelwoord ‘verslagen’ wordt nog steeds gebruikt. Maar ook daar is het verband met ‘slaan’ ver naar de achtergrond verdwenen.

Als je nu een hedendaagse Nederlander vraagt om Handelingen 2:37 onbevangen voor te lezen en hem of haar met eigen woorden laat uitleggen wat er staat, dan is de kans groot dat die persoon bij ‘diep terneergeslagen’ uitkomt. Dat is ook al zo’n woord dat oorspronkelijk van ‘slaan’ afkomstig is. Dan gaat het met name om een zware teleurstelling of een diep verdriet.

Die woorden passen op zichzelf nog steeds goed in het zinsverband van Handelingen 2:37, maar liggen toch verder bij de grondtekst vandaan dan wat de Statenvertalers bedoelden te zeggen.

KRITIEK

Er is door sommigen kritiek geuit over het feit dat de herzieners het woord ‘verslagen’ hebben laten vallen. Hierbij gebruikte men het argument, dat ook hierboven al genoemd is, dat ‘verslagen’ ook vandaag de dag volkomen begrijpelijk is. Dat blijkt uit voorbeelden als een verslagen voetbalteam, een verslagen leger, en ouders die verslagen zijn na de dood van hun kind.

Het woordje ‘verslagen’ heeft tegenwoordig overigens nog meer betekenissen gekregen, die nog veel verder van de bedoeling van de Statenvertalers verwijderd zijn. Denk bijvoorbeeld aan de betekenis van ‘overwinnen’. Dan denken we inderdaad aan een voetbalteam of een leger. Maar dát is nu juist een betekenis die niet zo diep gaat. Je kunt immers overwonnen worden en toch nog overeind blijven.

Die kant moeten we dus niet op. Dat is juist een extra argument om in de HSV níet voor verslagen te kiezen. Bovendien betekent het Griekse grondwoord allesbehalve ‘overwonnen worden’. De interpretatie ‘werden zij overwonnen in het hart’ ligt niet voor de hand.

ZINSVERBAND

Wat betreft het voorbeeld van de verslagen ouders: die zijn niet zomaar terneergeslagen maar totaal verslagen. Ze zijn verdrietig, kunnen niet meer staande blijven, zijn innerlijk verwond of hoe je het verder maar wilt omschrijven.

Niet ontkend kan worden dat in situaties zoals bij het verlies van een kind ‘verslagen’ uit het oogpunt van betekenis verder kan gaan dan terneergeslagen. Gevoelswaarden als ontsteltenis, droefheid, gebrokenheid en pijn spelen allemaal mee en passen ook in de context van Handelingen 2.

Maar in Handelingen 2:37 gaat het grammaticaal gezien in de grondtaal om een constructie in de lijdende vorm, met de toevoeging ‘in het hart’. De herziening is ingegeven door de gedachte dat het woord verslagen in de specifieke constructie ‘werden zij verslagen in het hart’ tegenwoordig bij de lezer eerder de betekenis van terneergeslagen en moedeloos oproept dan de diepere betekenissen.

De constructie ‘werden zij verslagen in het hart’ krijgt toch bewust of onbewust al snel de interpretatie ‘werden zij met verslagenheid/moedeloosheid in het hart vervuld’. Dit duidt dan op het begin van een werking of toestand. In het Grieks gaat het echter duidelijk om een lijdende vorm, dus om het ondergaan van een werking. Er wordt een situatie opgeroepen met heftige acute gevolgen. Bovendien: de zeventiende-eeuwse associatie met doodgeslagen worden, het toegebracht worden van ernstige of dodelijke wonden, is er in het moderne Nederlands niet meer.

Zo gezien kan een mens verslagen in het hart worden en toch nog overeind blijven. Juist om deze interpretatie te voorkomen hebben de herzieners gekozen voor ‘werden zij diep in het hart geraakt’.

OORSPRONKELIJKE BEELD

We moeten ons er wel bewust van zijn dat in de HSV níet zoiets staat als ‘waren zij diep geraakt’ of ‘raakte dit hen diep’ of ‘werden zij er diep in het hart door geraakt’. Dan zou je inderdaad eerder aan een minder diepe betekenis van geraakt kunnen denken, zoals beledigd of ontroerd/aangedaan.

De constructie zoals die er nu staat, laat juist ruimte voor de associatie met het oorspronkelijke beeld ‘getroffen/doorstoken worden door of met bijvoorbeeld een pijl of een speer’. Vanuit dat perspectief kan niemand nog overeind blijven.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen