De dominee woont niet hier

Met enige regelmaat besteedt de kerkelijke pers aandacht aan het grote aantal predikantsvacatures, vacatures die bovendien vaak lang duren. Er wordt gesproken over het tekort aan predikanten en kerkelijk werkers. Daarnaast is er al langer zorg over het gebrek aan mobiliteit van (gemeente)predikanten.

Enkele jaren geleden is er in onze kerk uitgebreid nagedacht en gesproken over dit thema in het kader van Kerk 2025. Opvallend was dat ook toen juist de vragen rondom mobiliteit voor de meeste hoofdbrekens zorgden. De nota ‘Naar een cultuur van mobiliteit’ die in februari 2017 verscheen, stelt in paragraaf 6: ‘De werkgroep is van oordeel dat over vijftien à twintig jaar de situatie op de arbeidsmarkt van predikanten geheel anders zal zijn dan nu. Er zal een cultuur van mobiliteit, flexibiliteit en teamwork zijn gegroeid, zoals we ons die op dit moment nog niet kunnen voorstellen.’

In feite staat hier dat het beleid rondom mobiliteit wordt gevormd door hoe de praktijk zich zal ontwikkelen. Zo gaat het inderdaad vaak in de kerk. Dan vormt de praktijk het beleid. Maar is dit ook wenselijk? Vandaar dit ervaringsverhaal, bedoeld als aanzet tot blijvende bezinning.

Wonen en werken

De praktijk dat je als predikant in de gemeente woont waar je bevestigd wordt, heeft diepe pastorale wortels: als pastor maak je zo ook deel uit van de gemeenschap, in vreugde en verdriet. Langzaam maar zeker is deze gewoonte echter meer onder druk komen te staan. Daarvoor is een aantal factoren aan te wijzen. In de tweede helft van de twintigste eeuw ontstaat langzaam maar zeker het fenomeen van de predikant in deeltijdfunctie. Dat had en heeft ook gevolgen voor de woonsituatie. Als predikant van twee gemeenten in deeltijd moet je kiezen waar je woont. Het aantal deeltijdaanstellingen is duidelijk toegenomen de afgelopen jaren, onder andere omdat (wijk)gemeenten een voltijd predikantsplaats financieel niet meer kunnen opbrengen. Daarnaast neemt het aantal (wijk)gemeenten dat een pastorie ter beschikking heeft voor de predikant af, hoewel dat kerkordelijk wel verplicht is. Min of meer parallel aan deze ontwikkeling is het bezit van een eigen woning onder predikanten toegenomen. In de genoemde nota worden deze ontwikkelingen reeds gesignaleerd en geduid als een belemmering voor de mobiliteit van predikanten. Dat is begrijpelijk en terecht, maar daarmee werd nog geen richting gewezen voor de toekomst, terwijl dat mijns inziens wel gewenst is. In ieder geval was dat waar ik zelf naar op zoek gegaan ben.

Blijven wonen

Toen we als gezin in 2010 naar Bergschenhoek verhuisden, waren onze kinderen nog relatief klein. Toch merkten we dat de verhuizing voor de oudste twee kinderen al een behoorlijke impact had. Ik kwam in Bergschenhoek in een situatie van instabiliteit en kreeg als opdracht om te werken aan herstel van vertrouwen en te zoeken naar een weg voor de toekomst. Het was een opdracht waar ik met vreugde aan kon werken, maar die ook tijd vroeg. Op het moment dat er in mijn hoofd en hart langzaam maar zeker ruimte ontstond voor een nieuwe roeping, zaten onze kinderen op de middelbare school. Ze maakten deel uit van een mooie vriendengroep in Bergschenhoek, die ook voor hun betrokkenheid bij de gemeente en het geloof heel belangrijk was. Vanuit dat besef groeiden we langzaam maar zeker toe naar de overtuiging dat het goed is om hier te blijven. Dat wil zeggen: te blijven wonen. We vroegen en kregen toestemming van de kerkenraad om een eigen huis te kopen. We hebben dat als een geschenk van Hogerhand ervaren. Maar daarmee was de zoektocht nog niet voorbij. Integendeel zelfs. Want betekent ‘hier wonen’ daarmee ook automatisch nog jarenlang ‘hier werken’? In mij werd de overtuiging sterker dat dit niet vanzelfsprekend was. Hoe dan wel? Ik realiseerde me hoe predikanten in een stadsgemeente vaak helemaal niet wonen in de wijk waaraan ze verbonden zijn, maar soms juist aan de andere kant van de stad.

Hier en daar

Het leidde ertoe dat ik in contacten met beroepingscommissies dit begon aan te geven: qua wonen ben ik gebonden aan Bergschenhoek, maar qua werken niet. Vaak was dat punt niet bespreekbaar: soms vanwege afstand, soms ook min of meer uit principe. In andere gevallen was er een verrassende openheid voor dit ongebruikelijke uitgangspunt.

Op deze manier werd ik in 2021 in de protestantse gemeente Boskoop beroepen: hier wonen, daar werken. Of vanuit het perspectief van de gemeente gezegd: hier werken, daar wonen. Voor mij waren twee dingen belangrijk. Enerzijds dat zowel de kerkenraad als de gemeente zich daarover kon uitspreken en daar bewust en met overtuiging achter kon staan. Anderzijds dat het een beroep was in een specifieke situatie, waarin een appèl gedaan werd op ervaring in een complexe situatie. Juist dat was ik gaan zien als mijn roeping.

Gezondere balans

Inmiddels heb ik bijna twee jaar ervaring opgedaan met het werken en wonen op deze manier. Regelmatig wordt me gevraagd: ‘Hoe bevalt dat?’ Ik antwoord met overtuiging: ‘Heel goed.’ In Boskoop heb ik een werkruimte, waar ik mensen kan ontvangen en van waaruit ik op bezoek kan gaan. Uiteraard heb ik meer reistijd gekregen, maar ik ervaar dat niet als een last. Integendeel, het helpt me om niet alleen fysiek in beweging te blijven (overdag fiets ik), maar ook om in die tijd van reizen te reflecteren. Letterlijk en figuurlijk even afstand te nemen. Er zijn overigens ook dagen dat ik thuis werk. Zeker voor het schrijven van de preek heeft dat mijn voorkeur. Soms krijg ik in Boskoop te horen van met name oudere gemeenteleden dat ze het jammer vinden dat ik niet in Boskoop woon en ze me niet tegenkomen in de supermarkt bijvoorbeeld. Ik begrijp dat. Voor wie komt uit de tijd dat de pastorie een centrale plek in het dorp had, is het een enorme stap naar een dominee die buiten het dorp woont. Daarentegen merk ik dat het voor een jongere generatie geen enkel punt is. Vanuit het perspectief van mezelf en van ons als gezin is de balans voornamelijk positief. Het niet hoeven verhuizen is een niet te onderschatten voordeel voor het gezin. Ook als ik voor mezelf spreek, merk ik dat het me helpt om een gezondere balans te vinden tussen werk en privé, tussen bezig zijn en tot rust komen.

Ingewikkelde combi

Toch blijft natuurlijk de vraag hoe we een dergelijke ontwikkeling, waarin wonen en werken niet vanzelfsprekend meer samenvallen, moeten waarderen. Ik zou daarover een paar opmerkingen willen maken. Ik deel dit ervaringsverhaal bewust, maar niet als ideaalplaatje of als model van hoe het zou moeten. Waarschijnlijk kiest elke kerkenraad en elke gemeente het liefst voor een predikant die in de gemeente komt wonen. De eerlijkheid gebiedt echter ook te zeggen dat de praktijk weerbarstig is. Er zijn gemeenten die jarenlang vacant zijn, soms meer dan vier jaar. Zou in zo’n situatie een predikant die elders woont, een optie kunnen zijn? Ik denk het. Daarnaast zijn er andere ontwikkelingen die erop lijken te wijzen dat predikanten soms verlangen naar een sterkere scheiding tussen wonen en werken, tussen hier en daar. Daarbij speelt het belang van het gezin ongetwijfeld een rol. Wellicht is ook het feit dat het niet altijd eenvoudig is om predikant te zijn, hierin belangrijk. In veel gemeenten komen perioden van spanningen voor. Juist dan is de combinatie van wonen en werken vaak ingewikkeld voor een predikant(sgezin).

Tijden van spanning

Misschien zit in dit gegeven ook een crux voor verdere bezinning. In sommige situaties, bijvoorbeeld in tijden van crisis of spanning, kan het bevrijdend heilzaam zijn om wel een scheiding tussen wonen en werken te hebben. In onze kerk kennen we daarom de interim-predikant, die in zulke gevallen maximaal twee jaar met een gemeente optrekt. Nu zijn er gelukkig ook genoeg situaties waarin de inzet van een interim-predikant niet noodzakelijk is. Bovendien is voor het werken aan herstel van vertrouwen en stabiliteit op de langere termijn doorgaans meer tijd nodig. Juist in zo’n situatie, is mijn ervaring, kan het goed zijn dat een predikant ‘daar’ woont en ‘hier’ werkt.

Nu is het nog zo dat hiervoor, in het geval van een fulltime predikant, toestemming gevraagd moet worden aan het breed moderamen van de classis. Zo gebeurt het soms dus ook, zoals in mijn geval. Ik zou er echter voor willen pleiten om dit niet zomaar over te laten aan hoe de praktijk zich ontwikkelt. Laten beroepingscommissies nadenken over de fase waarin de gemeente zich bevindt. Wees eerlijk over de problemen en spanningen die er misschien zijn. En als dat zo is, zou een predikant die elders woont dan een reële optie kunnen zijn? Waarom wel of waarom niet?

Kerkordelijk

Het zou goed zijn om het ook kerkordelijk nader in te vullen, bijvoorbeeld door een dergelijke situatie te termineren. Parallel aan het gesprek tussen predikant en kerkenraad bij een verbintenis van twaalf jaar zou dat in deze situatie kunnen na (iedere) vier jaar: is het goed om op deze manier met elkaar verder te gaan? Zodat een gemeente op dat moment de mogelijkheid heeft om ervoor te kiezen om een predikant te zoeken die in de gemeente woont én werkt. In ieder geval kan het gesprek hierover ons helpen om de toekomst van het predikantschap in onze kerk niet alleen te zien als iets wat ons zal overkomen, maar er ook bewust en met overtuiging vorm aan te geven.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen