Bij vergeving hoort herstel

Op de voorkant van het proefschrift van ds. Van Vreeswijk uit Scheveningen zien we twee op het oog contrasterende werelden. We zien het standbeeld van Anselmus (1033-1109) bij de kathedraal van Canterbury. In zijn hand draagt deze middeleeuwse geestelijke zijn bekende boek Cur Deus Homo (Waarom God mens werd). Verder zien we in donkere kleuren de skyline van een moderne stad. Anselmus van Canterbury en de hectiek van een moderne stad, twee werelden die door eeuwen worden gescheiden en op het oog weinig met elkaar gemeen lijken te hebben. Van Vreeswijk luistert zorgvuldig naar beide werelden.

De weg van het kruis

In deze studie staat de vraag centraal hoe de visie van Anselmus op gerechtigheid en genoegdoening kan helpen bij het verhelderen van de geloofsuitspraak: ‘Jezus stierf voor onze zonden’. Van Vreeswijk wil zijn onderzoek duidelijk plaatsen in de context van de huidige westerse cultuur. Het thema dat hij hiermee aanpakt, is van grote betekenis voor het christelijk geloof en daarmee ook voor de gereformeerde traditie.

Het is, volgens hem, in deze moderne tijd steeds moeilijker om uit te leggen waarom Christus moest lijden voor de zonden. Waarom vergeeft God niet ‘zomaar’? Waarom moet dat via de aanstootgevende weg van het kruis? De God van liefde moet toch ook zonder deze wrede weg kunnen vergeven? Het zijn vragen die buiten de kerk gesteld worden. Predikanten en catecheten zullen deze vragen in een andere vorm ook herkennen vanuit het catecheselokaal. In het academische gewaad van een proefschrift biedt de studie niet direct pasklare antwoorden voor het catecheselokaal, het pastorale gesprek en de zondagse verkondiging. De doordenking in het boek raakt echter telkens aan de praktijk van het christelijk geloof in al deze concrete situaties. Van Vreeswijk reikt voorbeelden aan die behulpzaam kunnen zijn om vanuit zijn proefschrift verder te denken. Zo refereert hij bijvoorbeeld aan het slavernijdebat en laat hij zien dat vergeving zonder genoegdoening ook in de huidige tijd een conflict oplevert.

Hedendaagse denkers

Zoals gezegd bevat de voorkant van het boek de skyline van een moderne stad. Als het gaat om het gesprek met hedendaagse denkers, kom ik bij het lezen van het boek niet teleurgesteld uit. Van Vreeswijk kiest er niet voor om Anselmus te lezen via de lens van bijvoorbeeld de Reformatie. Op zichzelf had dat ook een mooi onderzoek kunnen opleveren. Ook in de tijd van de Reformatie staat de betekenis van het offer van Jezus volop in de schijnwerpers. Zondag 5 en 6 van de Heidelbergse Catechismus worden vaak in verband gebracht met Anselmus.

Van Vreeswijk zet echter vol in op het gesprek met drie filosofen en theologen uit de twintigste eeuw. Het betreft Paul Fiddes, Colin Gunton en Richard Swinburne. Om de hoofdvraag van het onderzoek te beantwoorden zijn deze hedendaagse stemmen goede gesprekspartners. Alle drie zijn ze min of meer in gesprek met Anselmus en houden ze zich bezig met vergeving en herstel. Op eigen wijze verhouden deze auteurs zich ook kritisch ten opzichte van het denken van Anselmus. Dat geeft aan Van Vreeswijk de ruimte om zelf ook kritisch met deze auteurs in gesprek te gaan. Hij luistert aandachtig naar hun gedachten en corrigeert ze waar nodig. Daarbij wordt gebruik gemaakt van nieuwer onderzoek naar Anselmus en zijn context. Zo brengt hij tegen Fiddes in dat het denken van Anselmus lang niet zo legalistisch is als deze meent.

Met het oog op de discussie met internationale gesprekspartners en het niveau waarop het gesprek wordt gevoerd in het proefschrift, is het jammer dat het boek in het Nederlands is verschenen. Voor eigen gebruik zullen de meeste lezers van De Waarheidsvriend hier anders over denken.

Open bijbel

In het vierde hoofdstuk brengt Van Vreeswijk de bijbelse theologie in. Sterk aan dit hoofdstuk is het gesprek tussen de bijbelse theologie en de systematische theologie. Door deze interdisciplinaire aanpak wint het proefschrift wat mij betreft aan zeggingskracht. Het begrip genoegdoening wordt gevuld vanuit de Schrift. Als systematisch theoloog is Van Vreeswijk zich ervan bewust dat dit gedeelte van het onderzoek het beste kan plaatsvinden aan de hand van literatuurstudie. Hij gebruikt de werken van toonaangevende exegeten die geschreven hebben over de betekenis van gerechtigheid en offers in de Bijbel. Het blijkt niet eenvoudig om aan de hand van deze gegevens tot een eenduidige definitie te komen van het begrip gerechtigheid. Vanuit het getuigenis van de Schrift is het duidelijk ‘dat’ God de zonde vergeeft. Van Vreeswijk laat zien dat het denken van Anselmus recht doet aan belangrijke gegevens uit de Schrift. Hij verwerkt deze gegevens op een eigenstandige manier.

Schoonheid

Uit de studie blijkt dat de auteur het meest gepassioneerd raakt van de verbinding die Anselmus legt tussen gerechtigheid en schoonheid. Van vergeving alleen wordt de wereld niet mooier. Er blijft een ‘ontologisch’ tekort. Door de zonde is er werkelijk iets kapot gemaakt in deze wereld. Mensen doen God tekort wanneer zij Hem niet de eer geven die Hem toekomt. Genoegdoening is hier nodig. Alleen wanneer er genoegdoening is, ontvangt God wat Hem toekomt. Van Vreeswijk schrijft: ‘De mens is niet zo mooi als hij had kunnen zijn en zo mooi als God bedoeld had. Dat is voor God geen optie.’ Vanuit zijn diepe betrokkenheid op Anselmus maakt Van Vreeswijk duidelijk dat bij vergeving herstel hoort. Dat maakt de schepping mooi. Daarom is het offer van Jezus nodig.

Disclaimer

Aan het begin van de studie geeft Van Vreeswijk aan veel vragen niet te beantwoorden. Dat is bij zo’n complexe en omvangrijke studie een verstandige disclaimer. Dit maakt het wel lastig om kritische vragen te stellen bij onderwerpen die in de studie minder worden belicht. De auteur heeft immers, met goede reden, aangegeven om een bepaalde focus te leggen. Wat mij betreft biedt de studie een krachtige aanmoediging om in de huidige cultuur te spreken over ‘Christus Die stierf voor onze zonden’.

Van Anselmus krijgen we te horen dat God een goede en mooie schepping wil. Ben ik als predikant in de voorbereiding van de preek tevreden met dit antwoord van Anselmus? Van Vreeswijk bespreekt in het bijbels-theologische gedeelte zelf onder andere ook Jesaja 53:10 en Markus 10:45. Met de nadruk op de schoonheid valt er minder licht op het dragen van de vloek van God en aspecten van verzoening door voldoening, genoegdoening en gerechtigheid waar bijvoorbeeld Luther de volle nadruk op legt. Ook vraag en antwoord 14 van de Heidelbergse Catechismus lijkt een andere kleur aan gerechtigheid te geven dan Anselmus door expliciet te verwijzen naar de ‘eeuwige toorn van God’. Dit zijn grondtonen van blijvend belang.

Toch heb ik de stem van Anselmus een aantal zondagen meegenomen in de verkondiging. Het sterven van Jezus voor de zonden is noodzakelijk om de schoonheid in de schepping te herstellen. Het is deze toon die ik vanuit het proefschrift krachtiger heb leren aanslaan om de verbinding te zoeken met tijdgenoten. Het contrast tussen beide werelden op de voorkant van het proefschrift is daarmee minder groot dan ik bij een eerste blik vermoedde. Van Vreeswijk toont aan dat het denken van Anselmus over de betekenis van het sterven van Christus voor de zonden van de mensen van blijvend belang is voor deze tijd.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen