Auguste Lecerf en de VU

Lecerf stond aan de wieg van een bescheiden herleving van orthodox calvinisme in het Franse interbellum. Maar aan het begin van zijn leven was er niets wat daarop wees. Opgegroeid zonder het geloof, ontdekte Lecerf in zijn tienerjaren het Evangelie. Later las hij Calvijns Institutie en sloot hij zich aan bij de Franse Gereformeerde Kerken. Ook ging Lecerf theologie studeren in Parijs. De vrijzinnige stroming was hier dominant, maar Lecerf hield vast aan wat hij leerde van Calvijn.

In deze tijd hoorde hij voor het eerst van de orthodoxe calvinisten in Nederland. Een Nederlandse predikant hield een lezing in Parijs, waarin hij schamperde over ene Kuyper die de verschrikkelijke leer van de predestinatie leerde en die het ook aandurfde om midden in de vrijzinnige negentiende eeuw te spreken van particuliere verzoening. Lecerf was geboeid en wilde er meer van weten.

Privécolleges

Toen in 1914 de oorlog uitbrak, belandde Lecerf in Vlaanderen als legerpredikant. De kans om Nederlands te leren greep hij met beide handen aan, zodat hij eindelijk toegang kon krijgen tot de gedachtewereld van Nederlandse calvinisten.

Na de oorlog verhuisde Lecerf naar Frankrijk om docent te worden aan de theologische faculteit in Parijs. Eerst was hij docent Grieks en Engels, later begon hij privécolleges gereformeerde dogmatiek te geven. Die werden al snel zo succesvol dat hij dat na een aantal jaren officieel mocht gaan doen.

Niet geheel toevallig viel dit samen met een intensieve bestudering van de werken van Kuyper en Bavinck. De gereformeerde journalist Willem Scheps memoreerde in 1955 dat hij Lecerf in 1927 hoorde ‘doceren met de boeken van Kuyper en Bavinck op zijn katheder’ (Kerknieuws, 12-11-1955). Twee jaar daarvoor was Lecerf naar de Vrije Universiteit afgereisd om de professoren van de VU persoonlijk te ontmoeten. Na zijn bezoek schrijft hij aan de nieuwtestamenticus F.W. Grosheide: ‘Eindelijk ben ik van de eenzaamheid verlost.’ (Lecerf aan Grosheide, 2-10-1925, archief Grosheide).

Luis

Vanaf die ontmoeting in 1925 waren er regelmatig momenten van contact. Als staatsman Hendrikus Colijn, politicus van de Anti-Revolutionaire Partij, in 1928 een van de initiatiefnemers wordt van de gereformeerde Calvinistenbond, staat Lecerf meteen op het lijstje als de Franse bondgenoot bij uitstek. Als VU-jurist en ARP-politicus Victor Rutgers in 1929 langs Parijs reist, is het vanzelfsprekend dat hij Lecerf aandoet. In 1931 is Lecerf weer in Amsterdam voor een lezing aan de VU en bij de gereformeerde studenten van SSR. Ook Henriëtte Kuyper, schrijver en dochter van, laat zich door Lecerf rondleiden in Parijs. In mei 1933 bezoekt Cornelis van Gelderen, oudtestamenticus aan de VU, Lecerf in Parijs op de terugweg van zijn reis in het Midden-Oosten. Als Klaas Schilder, luis in de gereformeerde pels, zich in De Reformatie ten onrechte afvraagt of Lecerf niet te barthiaans is, weten we zeker dat hij bij de club hoort. Het hoogtepunt van de contacten volgt in 1935, als Herman Kuyper en Victor Rutgers, zonen van de oprichters van de VU, een eredoctoraat ontvangen in Parijs. Ook de VU overwoog Lecerf een eredoctoraat te geven, zoals ze dat deden met de Hongaarse Kuyper-adept Jenő Sebestyén in 1930, maar volgens Hepp kon dat niet doorgaan omdat Lecerf zelf nog niet ‘gedoctoreerd’ was. Ook daarna bleven de contacten, getuige briefwisselingen met Dooyeweerd, Grosheide en Rutgers. Financieel ontving Lecerf geregeld steun vanuit Nederland.

Correctie

Niet alleen de populaire colleges van Lecerf liepen gelijk op met zijn kennisname van de Nederlandse neocalvinisten, dat gold ook voor zijn publicaties.

Na een aantal publicaties als jonge predikant bleef het een kwarteeuw stil. Pas halverwege de jaren twintig kwam dat weer op gang. Is in die publicaties nu ook de invloed van Bavinck en Kuyper te zien? In dit bestek kan ik hier niet over uitweiden, maar het antwoord op deze vraag is een volmondig ja. Lecerfs calvinisme was neocalvinisme.

In zijn twee grote werken, de twee delen van de Introduction à la dogmatique Réformée (1931 en 1938), is Bavinck na Calvijn veruit de meest geciteerde auteur. Een van de bekendste concepten van Kuyper, de algemene genade, en de invloed van Bavinck kom je overal tegen in zijn werk, vaak zonder een voetnoot. Als Lecerf in 1927 als een van de eerste Franse theologen wordt gevraagd om te reageren op de rijzende ster van de Zwitserse theoloog Karl Barth, is zijn reactie veelzeggend: ‘Heeft het hedendaagse calvinisme van Kuyper, Bavinck en Warfield de correctie van Barth nodig?’, vraagt Lecerf retorisch. Het is vervolgens of Kuyper zelf aan het woord is: ‘Hoe kun je zonder de algemene genade recht doen aan de cultuur, de filosofie en de kunsten in de wereld van de heidenen?’ (Lecerf, Compte rendu de la théologie de Karl Barth, 1927)

Inspirerend

Na het overlijden van Lecerf in 1943 krijgt het neocalvinisme in Parijs geen vervolg. Zijn opvolger wordt Pierre Maury, een barthiaan. De calvinistische herleving onder Lecerf verschiet van kleur en wordt van neocalvinistisch barthiaans.

Maar de door Lecerf ingezette lijn verdwijnt niet van Franse bodem. Hier komt de faculteit in Aix-en-Provence in beeld, die in 1974 wordt opgericht. Twee leerlingen van Lecerf zijn nauw betrokken bij deze oprichting: Pierre Courthial (1914-2009) en Pierre-Charles Marcel (1910-1992). Courthial wordt docent in Aix en blijft dat jarenlang. Marcel is predikant in Parijs, gastdocent aan de faculteit en hoofdredacteur van de Revue Réformée, het wetenschappelijke tijdschrift dat aan de faculteit is gelieerd. Juist Marcel en Courthial zijn de twee leerlingen die door Lecerf naar Amsterdam werden gestuurd om bij de neocalvinistische filosoof Herman Dooyeweerd te studeren. Hoe belangrijk de verbinding met Nederland voor hen was, blijkt uit een brief in 1976, net na heroprichting van de faculteit in Aix, van Courthial aan Dooyeweerd om ‘mijn persoonlijke en collectieve dankbaarheid te uiten van ons kleine team van docenten richting u en uw filosofische werk dat zo inspirerend is voor noodzakelijke hervormingen tot aan de theologie aan toe’.

Uitwisseling

De orthodox-calvinistische herleving in de eerste helft van de twintigste eeuw in Frankrijk rond de markante Auguste Lecerf hing nauw samen met het Nederlandse neocalvinisme van Kuyper en Bavinck en was er sterk door beïnvloed. Vanuit Lecerf loopt een directe lijn naar de Faculté Jean Calvin, die in de jaren zeventig werd opgericht. Dat zowel vanuit vrijgemaakte (neocalvinistische) als vanuit bevindelijke kring de faculteit vanaf het begin werd gesteund, past in deze lijn. Laat dit een stimulans zijn om ook vandaag deze banden levend te houden, in theologische uitwisseling en in financiële steun.

Band met Frankrijk

Sinds de jaren zeventig bestaan er nauwe banden tussen verschillende kerken van gereformeerde signatuur in Nederland en de Faculté Jean Calvin in Aix-en-Provence. De banden tussen gereformeerden in Nederland en in Frankrijk zijn al zo oud als de Reformatie zelf. Dit artikel belicht een onbekend stukje van deze banden in de eerste helft van de twintigste eeuw. Dit deel van de geschiedenis werpt nieuw licht op de ten dele Nederlandse wortels van de Faculté Jean Calvin in Aix-en-Provence.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen