In scène gezet

De titel Ontwakend Jodendom wekt de suggestie dat het Jodendom langzamerhand een eigen identiteit heeft gekregen. De ondertitel bevestigt dat: hier wordt een cultuurgeschiedenis geboden van een nieuwe religie. Die religie betreft niet alleen wat wij meestal onder Jodendom verstaan, maar ook veel zaken uit het Oude Testament.

Veelgodendom

Hier vallen fundamentele beslissingen. De auteur, die docent Nieuwe Testament is in Brussel en eerder omvangrijke studies schreef voor een breed publiek, meent dat de godsdienst van Israël zich geleidelijk vrijgemaakt heeft van allerlei gangbare overtuigingen. Eerst was er veelgodendom, en via de overgangstijd van verering van een enkele god is Israël aangekomen bij de fase van het monotheïsme. Het is waar dat in wetenschappelijke kring deze opvatting volop aangehangen wordt, maar deze weergave is wel in strijd met de boodschap van de Bijbel. Daar is de God Die hemel en aarde geschapen heeft de enige ware God. Na verloop van tijd zijn mensen andere goden gaan vereren, maar vanaf het begin is het niet zo geweest (zie Rom.1). Elders heb ik dat uitvoerig toegelicht (“De ene Schepper en de vele goden”, in Mart-Jan Paul e.a., Inzicht. Wetenschap voor Gods aangezicht. Apeldoorn, 2023, pp.46-62.)

Extreme wetenschappers

De schrijver erkent dat er verschil in benadering is, maar hij noemt het naspreken van de Bijbel een geloofshouding, terwijl wat hij zelf doet ‘een puur wetenschappelijke insteek’ is. Dit is echter niet juist, want de reconstructie van de geschiedenis van Israël berust op allerlei keuzes. Het valt mij op dat diverse extreme wetenschappers gevolgd worden, zoals I. Finkelstein en M. Liverani, terwijl zeer veel van hun collega’s er anders over denken. De literatuur uit orthodox wetenschappelijke hoek ontbreekt in dit boek. Zulke keuzes beïnvloeden uiteraard het hier geboden resultaat. Volgens De Waele was de oorspronkelijke religie van Israël een Kanaänitische of westsemitische religie met enige eigen kenmerken; geen andere dan de religies van de omringende volkjes: Ammon, Moab, Edom en Aram.

Een groot koninkrijk onder David en Salomo is er nooit geweest. In de tijd van koning Josia werd de geschiedenis van een oud koninkrijk geschreven om zijn claim op de noordelijke gebieden te rechtvaardigen. Mogelijk was de vondst van een oud wetboek (2 Kon.22) in scène gezet om het volk te overtuigen van de noodzaak van een grondige hervorming. Na de ballingschap ontstonden stichtingsmythen die vertelden hoe lang geleden het volk Israël ontstaan zou zijn. In werkelijkheid reflecteerden die mythen over Abraham, het verblijf in Egypte en de intocht, de situatie van hen die terugkeerden uit de Babylonische ballingschap.

Necromantie

De manier waarop De Waele heel de vroegere geschiedenis als mythe beschouwt, komt ook tot uiting in zijn beschrijving van de zonde van David met Bathseba. Hij kan zich moeilijk voorstellen dat het verhaal – dat nogal vernederend is voor een koning in functie –, destijds in de archieven van het paleis bewaard werd. Daarom meent hij dat zulke verhalen deel uitmaakten van het beeld dat men zich in de zesde eeuw vormde van de koningen uit de lang voorbije glorietijd.

Naast de bovengenoemde zeer aanvechtbare voorstellingen van de auteur, zijn er ook hoofdstukken die het dagelijkse leven en de religieuze wereld van het Midden-Oosten beschrijven. Ook komen tekstvondsten aan de orde: verhalen uit Egypte en Mesopotamië. Die gedeelten zijn soms leerzaam, maar toch is overal de afstandelijke manier van beschrijven aanwezig.

Enig besef van de goddelijke oorsprong van de Bijbel of van openbaring ontbreekt. Godsdienst en gewoonten ontwikkelden zich ‘van onderaf’, uit behoeften van mensen. Zo beschrijft De Waele het raadplegen van doden bij de omringende volken. Hij geeft aan dat deze necromantie door de profeten van Israël verboden werd, maar hij stelt daarbij de vraag: ervoeren die dat als concurrentie?

Balans

Het boek is onderhoudend geschreven, met veel citaten. Diverse afbeeldingen in zwart-wit verduidelijken de tekst. Een middenkatern van het boek bevat afbeeldingen in kleur, bijvoorbeeld van de Merenptah-stèle en de stèle waarop de wetten van Hammurabi afgebeeld staan.

Aan het eind van het boek maakt de auteur de balans op. Hij ziet een ontwikkeling waarin het Jodendom eerst veel lijkt op de andere godsdiensten, maar zich langzamerhand daaruit ontworsteld heeft en zich tot een eigen geloof heeft ontwikkeld. De natuurelementen worden niet langer als goden beschouwd, maar als schepping. De mens is niet overgeleverd aan allerlei grillige gebeurtenissen of aan de willekeur van de goden, maar volgens Israël is er een morele orde. De mens heeft gezondigd en het is nodig met God in het reine te komen. Ook heeft de Bijbel een verheven beeld van de mens: Hij is naar Gods beeld geschapen.

Botst

Mijn slotconclusie is dat het boek allerlei wetenswaardigheden bevat, maar in de benadering van de stof uitgaat van een zeer laat ontstaan van de specifieke kenmerken van het Joodse geloof. Goddelijke openbaring heeft daarin geen plaats en dat heeft als resultaat dat de weergave van de geschiedenis op veel punten botst met het bijbelse getuigenis. Er is ook een andere vorm van wetenschap mogelijk, die dichter hierbij aansluit.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen