Een vrijmoedige tegenstem

In Onderweg van 15 december had journalist Arie Kok een interview met emeritus hoogleraar, ingenieur, filosoof en politicus Egbert Schuurman. Van 13 september 1983 tot 7 juni 2011 had hij zitting in de Eerste Kamer. Een paar fragmenten uit dit interview.

‘Ik kom uit een gereformeerd gezin. Mijn ouders hadden al zes kinderen laten dopen; bij de zevende kregen ze de vraag voorgelegd in te stemmen met een bepaald synodebesluit over de doop. Dat wilden ze niet en zo werden we ‘vrijgemaakt’. Ze waren zeer gelovige mensen. Het was in mijn tijd gewoon dat studenten afgaven op hun ouders, maar ik heb nooit een kwaad woord over ze kunnen spreken. Ik herkende een echte vroomheid bij hen, heel oprecht. Dat heeft mijn leven gestempeld. Ook de vroomheid die toen in de vrijgemaakte kerk aanwezig was, is van grote invloed geweest. Wat wij niet aan goede jeugdbladen, congressen en bijbelstudies hadden... Ik herinner me nog de preek die gehouden werd in 1956, toen de Sovjets Hongarije binnenvielen. Daar werd profetisch gesproken. Christenen treden in onze tijd te weinig profetisch op, ook de predikanten. Ik hoor ontzettend goede preken over dat Jezus onze verlosser is. Dat is vooral gericht op mij, op jou, op ons als persoon, maar de meeste dominees zeggen te vroeg amen. Jezus Christus is de grootste profeet van allemaal, hoe zou Hij op onze tijd reageren? Hij is de schepping binnengekomen om die te verlossen, om alles te vernieuwen.

Wat zegt de Bijbel over wat er in onze cultuur gebeurt? Daar hoor ik te weinig over. We zijn door en door materialistisch geworden en doen er allemaal aan mee. Maar wat betekent ons vreemdelingschap in die cultuur? Kijk, ik heb ook zo’n mooie smartphone. We worden elke dag gevoed met informatie, er is nauwelijks ruimte meer voor de geest. We raken onze geestelijke weerbaarheid kwijt als we geen profetische preken meer krijgen, waarin de boodschap in een breder perspectief wordt geplaatst dan enkel de ziel. De komst van het Koninkrijk wordt wel gepreekt, maar wat betekent dat concreet in het licht van wat er in de wereld gebeurt? Wat zegt het profetische Woord daarover? Het boek Openbaring zegt daarover heel veel, maar luisteren we daarnaar?

Wanneer is er vanaf de kansel gesproken over wat er in het Midden-Oosten aan de hand is? Romeinen 9 tot 11 zijn voor mij zeer beslissend voor wat er nu gebeurt. Jezus is en blijft de Koning der Joden. Ik zie dat het verzet tegen Israël groter wordt. Mensen zijn bijna vergeten dat het op 7 oktober door Hamas begonnen is, het is in de publieke opinie totaal omgekeerd. Israël wordt in het nauw gebracht. We hebben gezien wat er tijdens de klimaatmars gebeurde, de leuzen die geroepen werden. Ik snap niet goed dat christenen daarin meelopen. Natuurlijk is dat met de beste bedoelingen, maar je weet toch vooraf dat het uit de hand loopt. Het is geen beweging waarin het gaat om het zoeken van het Koninkrijk van God. Die demonstraties op de A12, daar horen we als vreemdelingen om Christus’ wil niet bij. Tegelijk moet de ernstige aantasting van de schepping natuurlijk onze aandacht krijgen. De grondoorzaak ervan, het westers materialisme, moet worden onderkend.’ (...)

Inmiddels zijn de technologische ontwikkelingen diep doorgedrongen in ons leven, maar het onderwijs in de filosofie van de techniek bleef vaak achter. Schuurman heeft er wel een verklaring voor: ‘Onderzoek kost geld en filosofie en ethiek zijn moeilijk te verkopen. Staatsuniversiteiten wereldwijd doen er daarom nog te weinig mee; ze geven vooral wetenschapsfilosofie, meer algemeen dus. Ik pleit ervoor dat er een staatscommissie komt die nadenkt over artificiële intelligentie. Deze technologie zal mijns inziens zeer verstrekkende – positieve en negatieve – invloed op de cultuur hebben. Vanaf 1978 tot 1983 was ik lid van een staatscommissie rond genetische manipulatie, dat heeft het debat erover in de politiek sterk bevorderd, tot in Europa toe. Toen ik in 1983 in de Eerste Kamer kwam, was dat net afgerond.

Het is toch vreemd dat er over artificiële intelligentie de afgelopen verkiezingscampagne helemaal niet gesproken is? Er zitten te weinig ingenieurs in de politiek. Het is een blinde vlek, ook bij de ChristenUnie, terwijl informatietechnologie zo wijdverbreid is. Wat utopisten wel niet voorspellen wat er mogelijk is! We zagen de gevolgen ervan in de toeslagenaffaire, daarin ging het om een algoritme. Het probleem was niet dat men kwaad wilde, maar dat het algemeen werd. Niemand weet meer wat er precies in die systemen gebeurt. Die systemen zijn onbegrijpelijk geworden. De politiek zou zich hier breed en unaniem op moeten bezinnen.’

In 1987 begon Schuurman als hoogleraar in Wageningen, hij had toen al aanstellingen in Delft en Eindhoven. In zijn inaugurele rede sprak hij zich kritisch uit over de landbouw, en verzette hij zich tegen de technisch-wetenschappelijke benadering ervan. ‘Toen al konden we zien waarop het zou uitdraaien. Het ging om productie, om grootschaligheid en een industriële aanpak. Wat dat voor het water, de grond en het vee betekende, daar werd niet mee gerekend. Als ik ergens sprak, kwamen boeren na afloop naar me toe. Ze zeiden vaak dat ze het wel met me eens waren, maar dat ze één groot probleem hadden: de banken. Die hebben er grof aan verdiend, ze zetten de boeren vreselijk onder druk.’ (...)

Nu ik alleen woon, ben ik veel met mijn ouders bezig. Zij zongen graag psalmen, daar houd ik nog steeds erg van, eigenlijk ben ik meer bevindelijk-gereformeerd wat dat betreft. Toen mijn vrouw nog thuis woonde, hebben we samen zo’n beetje het hele psalmboek doorgezongen. Daar zitten toch meer dieptelagen in dan in veel liederen van tegenwoordig. Ik zit nu ook wel in mijn eentje te zingen, met YouTube erbij. Dat heeft de techniek dan toch maar mooi gebracht.

Ik ga naar de kerk hier in het dorp, de Nederlandse Gereformeerde. Bij een hereniging is er een e aan toegevoegd. Dat betekende veel voor me. In ’67 (toen de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt scheurden en de Nederlands Gereformeerde Kerken ontstonden; red.) was ik een jonge ouderling in Delft. Tijdens een classisvergadering werd besloten vier gemeenten weg te sturen. Ik stemde tegen, als enige van onze kerkenraad. De vraag in de kerkenraad rees: ‘Wat te doen met die tegenstem van broeder Schuurman?’ Daarvoor was die avond geen tijd meer. Ik was aan de beurt om met dankgebed de vergadering te sluiten. Toen heb ik Daniël 9 gelezen, bij wijze van gebed: ‘We hebben gezondigd, zegt de profeet daar namens het hele volk.’ We gaven elkaar na afloop altijd een hand, die avond niet. Kort daarna zijn we naar Breukelen verhuisd. Die hele kwestie is een schande geweest.

Toen in 2017 in Kampen een verzoeningsbijeenkomst werd georganiseerd, wist ik dat ik daarnaartoe moest. Ik ben er ontzettend dankbaar voor dat er ruimte was voor vergeving en dat de breuk hersteld is. Alle kerken hebben de opdracht kerk van Christus te zijn. Daar moeten we elkaar op aanspreken, daarom horen we bij elkaar. Het verbindt ons met elkaar op het niveau van het hart.’

Een mooi interview dat een duidelijk beeld geeft van een lang en inhoudsvol leven. Prof. Schuurman spreekt recht uit het hart, zonder meel in de mond. In de seculiere media draait men niet om de zaken heen. Het kerkelijke spraakgebruik is anders en meestal wollig. Het gaat nauwelijks nog over de kern van de zaak. Een oefening in vrijmoedigheid zou een goede zaak zijn. Het zou een nieuw geluid betekenen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen