Beiaardier van Luther

Op 11 juni, zijn geboortedatum, werd het Verzameld werk van drs. Klaas Exalto gepresenteerd. Dit gebeurde in de Grote of Stephanuskerk in Hasselt, de gemeente die ds. Exalto van 1972 tot 1978 diende. Redactieleden belichtten verschillende aspecten van Exalto’s denken, die in het boek aan de orde worden gesteld. Een van de bijdragen.

Je pols voelen

Wat moet het voor drs. Klaas Exalto een bijzonder moment geweest zijn toen hij voor het eerst in zijn leven in aanraking kwam met Luther. Dat was toen hij in bezit kwam van twee delen van de postilles van Luther, en die preken ging lezen.

Opgegroeid in een geestelijk klimaat waarin je geleerd was om aan je eigen pols te voelen als het gaat om de kenmerken van bekering of wedergeboorte, werd hij door de reformator van Wittenberg overgezet in ‘de vrijheid van een christenmens’ (naar diens gelijknamige boek) en gebeurde met hem wat we zingen in het lied: ‘Ik zie een poort wijd open staan, waardoor het licht komt stromen.’

Exalto schrijft: ‘Luther staat aan het begin van de Reformatie. Een lentetijd. Hij schreef daarover in een lied: De zomertijd breekt aan, de wintertijd heeft afgedaan. De eerste bloemen gaan reeds open. Hij, Die dit goede werk begon, Hij zal het ook voltooien.’ Het was toen 1523, aldus Exalto. Alles is dan nog zo fris, zo nieuw. Het Evangelie is voluit Evangelie. Alle deuren gaan open naar Christus toe. Er worden geen blokkades op de weg gelegd. En er is gehoor. Honderden mensen komen in beweging. Zij gaan van ontdekking tot ontdekking. Zij hebben voor hetgeen zij gehoord en gevonden hebben, alles over; hun aardse goederen, zelfs hun leven.

Afzien van jezelf

Ook zegt hij: ‘Professor Van Rhijn zei eens in de collegezaal waar student Exalto destijds zat, tegen een medestudent, die nogal met zichzelf ingenomen was: Vriend, nog niet alle pannen zijn van je dak gewaaid! Bij Luther was dat wel zo, alle pannen waren van zijn dak gewaaid, totaal berooid van alle heiligheid en goede werken stond hij voor de Here God. Daarom gaf Luther zo weinig om Luther! We bemerken bij hem niets van enige krampachtigheid. Hij hoefde niet een beetje vroomheid of heiligheid overeind te houden. Hij was die hij was, zondaar, maar ook gerechtvaardigd door die Ander die hij had mogen ontdekken, Jezus Christus met Zijn gerechtigheid.’ Het radicaal afzien van jezelf en het zien op Christus, op Christus alleen is de hartslag geworden van Exalto’s leven, van zijn werk als predikant en van zijn theologie. God opende zijn ogen voor de absolute betrouwbaarheid van Zijn Woord. Voor de absolute betrouwbaarheid van Zijn belofte van heil, betekend en verzegeld in de sacramenten van de heilige doop en het heilig avondmaal. Deze ankerplaatsen van Gods beloften en van Zijn verbond bepaalden de inhoud en koers van zijn denken en arbeid in de kerk.

Carillon

Met heilige humor, die de voosheid van eigen vroomheid ontmaskerd had als nederige hoogmoed, leerde hij het carillon van Luther bespelen. Hij strooide de klanken van het lied over ‘de vrolijke ruil’ wijd uit. Exalto, die postillon d’amour, die heraut van de liefde van Christus, heeft zó intens getuigd van Zijn Zaligmaker. Hij zei dan niet zozeer nieuwe dingen, maar hij zei de dingen nieuw, vooral en bovenal op de preekstoel in de verkondiging van het Evangelie. Aan de gemeente van Brakel tot en met die van Benthuizen, en in Hasselt.

Op de preekstoel in de kerk in Hasselt met zijn hoge, steile trap en zijn gevaarlijk smalle treden, waar elke eigen waardigheid je over je toga laat struikelen,

kwam het allemaal samen, met name en heel bijzonder in zijn preken over de Heidelbergse Catechismus. Zo werd hij in wat hij preekte en in wat hij schreef de weerklank van wat hij in Wittenberg, in Heidelberg en uiteraard ook in Genève geleerd had. Zo werd Klaas Exalto zelf zijn preek.

Rijpe appels en peren

Als dienaar van het Woord benadrukte hij de betekenis van het verbond. Het gaat dan om de bijzondere, genadevolle relatie van God met zondige mensen, zoals de Schrift daarover spreekt. Daarin speelt een doorslaggevende rol dat God ten principale de eerste is en zó ook in wat Hij aan mensen belooft.

Dat uitgangspunt ontstak in zijn prediking en theologie de glans van de verwondering over Gods opzoekende zondaarsliefde, Zijn verkiezende liefde. Als een kleine dorpelwachter duwde hij de hoge poort van Gods beloften wagenwijd open. Hij gebruikte daarvoor eens een mooi beeld van het platteland, waar hij was opgegroeid. Hij vergeleek Gods beloften met de rijpe appels en peren in de boomgaarden van Linschoten: vruchten van Christus’ werk. En hij nodigde de gemeente uit om die vruchten te plukken.

Ont-binding

Waarom vragen wij met dit boek aandacht voor de stem van Exalto? Omdat in onze tijd het subjectivisme op allerlei manier hoogtij viert. Op brute wijze door egoïsme in de maatschappij, maar ook op subtiele wijze in de kerk. Het is ten diepste het denken en leven vanuit de mens in plaats van vanuit God. Precies daarom leven wij in een tijd waarin het verbond van God voor velen in de kerk geen rol meer speelt. Waar het woord ‘verbond’ nog genoemd wordt, is het vaak verpieterd tot een term of is het plat geknepen in een eigen godsdienstig systeem. Exalto waarschuwt ons: waar Gods verbond ontbreekt, treedt ont-binding ervoor in de plaats. Het is een van beide. Een ramp voor geloof en kerk. Maar, nu een vraag: speelt de bevinding voor Exalto geen rol? Ja zeker, voor 100 procent, maar dan wel bevinding van het geloof, bevinding die de Heilige Geest bewerkt door het Woord. In de boomgaard van het Woord van God laat de Heilige Geest de appels en peren van geloof en bevinding groeien, plukken, eten en genieten.

Ging het daarover in zijn preek, dan zong hij met de gemeente, met hart en mond (Ps.66:8a):

Komt luistert toe, gij Godgezinden,

gij, die de Heer van harte vreest.

Hoort wat mij God deed ondervinden,

wat Hij gedaan heeft aan mijn geest.

Eenvoudig taalgebruik

Drs. Exalto is nooit gepromoveerd. Die weg werd voor hem van buiten af geblokkeerd. Maar dat neemt niet weg dat deze door God geleerde man begiftigd was met wijsheid. Dat bleek zo verrassend, in het charisma van de eenvoud in taalgebruik. Dat was een bijzondere gave van de Heilige Geest. Hij las Latijn als de krant, maar preekte in de taal van de vrouw aan de wastobbe, om met Luther te spreken. Hij kende geen – wat ik maar noem – ‘geestelijke randstadtheologie’, maar sprak als herder en leraar de taal van de schapen van zijn geboortegrond in Linschoten.

Ds. Exalto is altijd Klaas gebleven. Hij werd geen heilige, die om heiligenverering vraagt. Alleen al van die gedachte zou hij gruwen. En toch was hij een heilige, in de gemeenschap der heiligen, de kerk van Christus. Een onheilige heilige (om met Kohlbrugge te spreken), en precies zo was hij de beiaardier van Luther, die de klanken van de vrolijke ruil liet horen, wijd en zijd tot op de dag van vandaag. Wij vereren geen heilige Exalto, maar loven en prijzen de Heere, de heilige God van Exalto.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen