Enny de Bruijn De hoeve en het hart. Een boerenfamilie in de Gouden Eeuw. Uitg. Prometheus, Amsterdam; 464 blz.; € 24,99.

Samenlevingen op het platteland waren van oorsprong niet favoriet bij de gemiddelde historicus. Sinds de komst van de mentaliteitsgeschiedenis als loot aan de stam van de geschiedschrijving in met name de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw is dit wel veranderd. Met mentaliteitsgeschiedenis wordt een poging ondernomen om meer afstand te nemen van de gedachte dat de geschiedenis vooral bepaald wordt door grote mannen of door rationele politieke besluiten. Wat zou in die visie een dorpse of plattelandse samenleving ertoe doen? De lotgevallen aldaar beperken zich immers tot dorpsroddels en klein bier.

Het fameuze werk van de Franse historicus Emmanuel le Roy Ladurie heeft in dat opzicht het beeld gekanteld. Zijn beschrijving van het ketterse dorp in de Pyreneeën Montalliou (1984) is een mooi voorbeeld van de beschrijving van een dorpse samenleving in Frankrijk in de Middeleeuwen. Het boek bevat een uitgebreide beschrijving van het leven in het dorp rond 1300, gebaseerd op de inquisitie-dossiers. In Nederland is dit een vervolg gegeven met het mooie werk van prof. dr. A.Th. van Deursen (1994). Hij heeft een dergelijk werk geschreven over het dorpje Graft in Noord-Holland. Veel lezers van De Waarheidsvriend zullen zich hem herinneren als oud-columnist.

Dr. Enny de Bruijn voegt daar nu een mooi boek aan toe, over het platteland van de Tielerwaard in de zeventiende eeuw. Het vereist historische kennis en vooral gevoel voor historische sensatie om een dergelijk werk te schrijven. Het getuigt immers van een groot inlevingsvermogen om uit de snippers van informatie die haar ten deel vielen (mijns inziens veel minder dan wat Le Roy Ladurie en Van Deursen ter beschikking stond) een kloek boek van ruim 400 pagina’s te schrijven.

De auteur richt zich dus niet op de bovenlaag van de samenleving tijdens de Republiek, maar op een zekere Arien van Rijckhuijsen.

Deze Rijckhuijsen is boer, maar geen doorsnee boer. Hij schreef. Een boer die schreef, mag zeker als een bijzonderheid worden beschouwd. Dit schrijven werd ondersteund doordat de zoon van Arien zorgvuldig met de schrijfsels van zijn vader omging en de brieven bewaarde. De auteur weet snippertjes informatie om te bouwen tot prachtige verhalen, waarbij ik me soms niet aan de indruk kan onttrekken dat haar creativiteit de grenzen van de fantasie benadert. Maar misschien is dat juist wel de historische sensatie, waarvoor de werken van Johan Huizinga ook zo geroemd worden. Kortom, ze laat haar gedachten soms de vrije loop gaan. En dat kan ook wel met ‘haar’ boeren. Die zijn echt wel bijzonder.

De boeren die zij beschrijft, hebben ‘harder koppen, eerder geneigd het recht in eigen hand te nemen’. Ze ‘hangen een moraal aan waarin oude ridderdeugden als eer, trouw, moed en onafhankelijkheid belangrijker lijken dan de klassieke idealen van verstandigheid en matigheid die de intellectuele bovenlaag in de Republiek propageert’. Ondanks de knappe reconstructie is het is echter lang niet altijd eenvoudig om al het geschrevene goed te volgen. Als je al enige moeite hebt om allerlei familierelaties uit elkaar te houden (zoals geldt voor de schrijver van deze recensie), dan gaat het op een ogenblik ook echt duizelen en wordt het een hele tour om de oudooms, neven, achternichten, grootvaders- en moeders uit elkaar te houden. Dan ‘geloof’ je het op een gegeven moment wel. Het boek is niettemin een monument in woorden. De auteur beschrijft beeldend hoe deze boeren uit het rivierengebied dijken hebben onderhouden, hoe ze omgingen met klagende predikanten, hoe hun geloofsbeleving was. Misschien herkennen we daar nog veel van. De sensatie die De Bruijn ervaart op het kerkhof van Herwijnen, geldt misschien ook haar boek: de tijd lijkt zich in ‘een eeuwige kringloop’ te laten vangen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen