Meer dan mensenwerk

De vijf delen in het boek zijn als volgt getiteld: ‘De tijd van de apostelen’, ‘De tijd van de kerkvaders’, ‘De tijd van de pausen’, ‘De tijd van de hervormers’ en ‘De tijd van de getuigen’. Dr. H. Klink heeft de uitgave voorzien van een fraaie inleiding.

Geding

Dr. Aalders (1909-2005) beschouwt de kerk als de planting van de Vader. Zo worden twee dingen tot uitdrukking gebracht, namelijk het wonder van haar oorsprong en haar historische wording – dat wil zeggen, haar plaats in de wereldgeschiedenis. Volgens Aalders neemt de apostel Johannes een bijzondere plaats in onder de apostelen. In navolging van deze apostel benadrukt Aalders het ‘getuigen’ (marturein) als een belangrijke roeping van de kerk. Getuigen veronderstelt een geding. De wereld zelf is in dit geding betrokken. Dit komt ook tot uitdrukking in het getuigenis van de apostel Johannes, wanneer hij in Openbaring 1:5 Christus de ‘Overste van alle koningen van de aarde’ noemt.

Bisschop

Aalders schrijft uitgebreid over het ambt van bisschop. Pas bij het heengaan van de apostelen ziet hij dit ambt tot volle ontplooiing komen. Het getuige-zijn ziet Aalders via dit ambt werkelijkheid worden. Aalders beschrijft ook de verworteling van de kerk in Europa. Ik citeer: ‘In geen werelddeel is de kerk dieper in de geschiedenis geworteld en als instituut voller tot ontplooiing gekomen dan in Europa.’ (p.101) Hij onderstreept in dit verband de grote betekenis van ‘de apostolische vestiging van de Ecclesia (kerk, red.) te Rome’.

Vloek

De kerk heeft ook een organisatie. Hierover schrijft Aalders in het derde deel, ‘De tijd van de pausen’. In die organisatie van de kerk gaat het ook om haar ontplooiing als geestelijke gemeenschap. Die organisatie veronderstelt het ambt. Aalders schrijft enerzijds waarderend over het pausdom: ‘Dankzij het pausdom heeft de kerk de storm der barbaren, de anarchie der Longobarden, Albigenzen, Bogomilen en Manicheeërs kunnen weerstaan.’ (p.204) Anderzijds beschrijft Aalders ook hoe er steeds meer macht en gezag kwamen te liggen bij de Romeinse curie. Aal-ders aarzelt niet om te schrijven dat de macht veranderd is van een zegen in een vloek.

Kerkhervorming

Aalders schrijft over de kerkhervorming als een nieuwe loot van de kerk als planting van de Vader. In de reformator Luther ziet hij het getuige-zijn van de kerk tot uiting komen. Niet in de laatste plaats in het verbranden van de pauselijke bul en de kerkelijke wetboeken. Aalders beschouwt dit als een cruciaal moment in de kerkhervorming. Die nieuwe loot van de kerk als planting van de Vader heeft in de Hervormde Kerk een landelijk stek gekregen. Van grote betekenis hiervoor is de synode van Emden geweest.

Godsverduistering

In het slotdeel, ‘De tijd van de getuigen’, schrijft Aalders over de tijd na de Franse Revolutie. Aalders plaatst de Revolutie tegenover de Reformatie. De Reformatie wilde terug naar de oorsprong van het christelijk geloof en de Revolutie wilde terug naar het ingeboren vrijheidsverlangen van de mens. De mens ziet zichzelf meer en meer als een geschiedenismakend persoon die los van God zijn weg gaat, met alle gevolgen van dien.

De kerk heeft volgens Aalders geen antwoord op vragen waar zij door de Revolutie en het moderne geschiedenis-denken voor gesteld is. In de inleiding schrijft Aalders dat we leven in een tijd ‘waarin het woord godsverduistering de existentiële ervaring is geworden van zeer velen die voorheen nog religieus en kerkelijk waren’ (p.40). Aalders noemt in dit verband ook de wanhoop van het nihilisme.

Ik vermoed dat deze woorden vandaag alleen maar actueler geworden zijn. Hoe nu verder? Ik citeer: ‘Wat kan na Auschwitz en Hiroshima dringender opdracht voor de kerk zijn, dan om met meer klem en overtuiging als ooit tevoren de oudste belijdenis uit te dragen: Ik geloof in de heilige, apostolische en katholieke kerk. Wat in die woorden ligt vervat, is immers dat in deze wereld met haar infernale (helse, red.) boosheden en verschrikkingen er een gemeenschap bestaat waar op onweersprekelijke historische grond God geloofd, gekend, bemind en aanbeden wordt als de Aanwezige, Tegenwoordige.’

Christologisch

Ik vind dit een indrukwekkend boek. De inhoud raakt opvallend aan het belijden van de Heidelbergse Catechismus over de kerk: ‘Dat de eeuwige Zoon van God Zijn kerk vergadert, vermeerdert en beschermt.’ (HC 21.54) Opvallend is zowel bij Aalders als bij de catechismus de hoge christologische inzet in het spreken over de kerk. De kerk is meer dan mensenwerk. Het is voor alles het werk van de Mensenzoon tussen de kandelaren. Hij ging Zijn gang in de geschiedenis.

Terwijl we lezen in het boek van Aalders, komen we die gangen op het spoor. Indrukwekkend. Als lid van de kerk mag ik nota bene in deze traditie staan. Zo reikt dit boek een geestelijke houding aan waarmee we mijns inziens ook anno 2023 onze plaats in de kerk kunnen innemen.

Zelfbewustzijn

Aalders zet aan het denken. In dit verband noem ik hetgeen Aalders schrijft over het hoge zelfbewustzijn van de christenen van de apostolische kerk. Betrokkenheid op Jezus als de Wereldheiland bracht een hoog zelfbeeld met zich mee. ‘Hun gelovige betrokkenheid op de apocalyptische Christus verleende hun allure en statuur.’ (p.23) Dr. H. Klink schrijft in de inleiding over het hoge zelfbeeld van de christenen. Een christen heeft het niet zozeer getroffen met zichzelf, maar veelmeer met Christus. Uit Hem komt dat hoge zelfbewustzijn op.

Ik vraag me af: Hoe kijken we vandaag als christenen aan tegen onszelf? Zijn we misschien te tobberig geworden? Zou de focus op de Wereldheiland ons misschien zelfbewuster kunnen maken? Bewuster van Hem en – vanuit Hem – ook van onszelf? Kunnen we die zelfbewustheid niet goed gebruiken in het getuige-zijn? Juist als we als christenen steeds meer in de marge terechtkomen?

Waardering

Aalders roept ook vragen op. We belijden met de catechismus in de genoemde zondag 21 dat de eeuwige Zoon van God vanaf het begin van de wereld Zijn kerk vergadert, vermeerdert en beschermt. Het boek van Aalders corrigeert de opvatting dat Christus pas sinds de Reformatie met Zijn werk begonnen is. Daar ligt wat mij betreft tegelijk ook een belangrijke vraag. Wat betekent het voor Aalders dat Christus al vanaf het begin van de wereld bezig is met het vergaderen, vermeerderen en beschermen van Zijn kerk? Om eerlijk te zijn wekt Aalders op zijn minst de indruk dat dit werk pas begint met Pinksteren. Hoe zit het dan met de kerk in het Oude Testament?

En dan nog iets: Aalders verwijst heel vaak naar Handelingen 1:7-8. Het gaat in deze verzen over de ‘tijden en gelegenheden’ en het ‘getuigen’. De Heere Jezus spreekt hier echter over in het kader van de vraag naar herstel van het Koninkrijk voor Israël. Wat betekent het dat we als kerk delen in de aan Israël geschonken verwachting? Deze vragen doen niets af aan mijn grote waardering voor dit werk.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen