Tora en samenleving

Sacks heeft zich onder meer beziggehouden met de vraag hoe kernthema’s uit het jodendom kunnen bijdragen aan het oplossen van maatschappelijke vraagstukken. Hij ziet twee dominante posities in het jodendom: assimilatie en segregatie. Door assimilatie verbind je je met de wereld en verlies je je eigenheid. Door segregatie verbind je je niet met de wereld en behoud je je eigenheid. Sacks streeft naar een tussenpositie, namelijk ‘een Jodendom dat zich verbindt met de wereld, bijdraagt aan het algemeen belang en tegelijkertijd haar eigenheid behoudt’.

Voor die tussenpositie gebruikt hij de termen Tora en chochma. Chochma staat voor de objectieve waarheid die, met behulp van bijvoorbeeld de wetenschap, zoekt naar een verklaring. Tora is de gids bij de vraag naar het goede (samen)leven. De betekenis van Tora wordt volgens hem zichtbaar in het verborgen verhaal dat onder de oppervlakte schuilt, waardoor de tekst telkens zorgvuldig herlezen moet worden. Elke tijd vraagt om het opnieuw vormgeven van het verborgen verhaal van geloof, hoop en liefde, opdat het een levende waarheid blijft.

Rechtvaardige samenleving

In het laatste deel van deze indrukwekkende serie legt Sacks uit waar het in het Jodendom om draait. Het bijbelboek Deuteronomium, waar dit deel over gaat, is volgens hem in wezen een ‘boek van de samenleving’, een programma voor een morele gemeenschap waarin rechtvaardigheid de verantwoordelijkheid van iedereen is. In dit politiek-filosofische commentaar komen de thema’s uit Genesis tot en met Numeri op een mooie manier bijeen.

Op de grens van het beloofde land houdt Mozes de wet nog eens expliciet aan het volk Israël voor. Het mag nooit vergeten dat het slaaf is geweest in een vreemd land. Mozes hamert erop dat weduwen, wezen en vreemdelingen moeten worden opgenomen in de vreugde van het samenleven. Eén natie onder God, waarin rechtvaardigheid de boventoon voert. Uiteraard komt het Sjema, de Joodse geloofsbelijdenis uit Deuteronomium 6:4, uitgebreid ter sprake, evenals de zegen van het gezin. Maar dat gezin moet wel onderwezen worden. Onderwijs aan de volgende generaties is volgens Sacks het geheim van de Joodse onsterfelijkheid.

Onze regering

Sacks wijst erop dat de Hebreeuwse begrippen tsedaka en misjpat – sociale rechtvaardigheid gebaseerd op onafhankelijke rechtspraak en eerlijke wetgeving – het morele fundament zijn voor een goede samenleving. We lezen wijze lessen, waar regeringen, ook de Israëlische en de onze, direct hun winst mee kunnen doen.

Ook wijst Sacks op de drievoudige structuur van profeet, priester en koning, die alles te maken zou hebben met onze trias politica. De verbondspolitiek van de Tora zou zelfs de basis vormen voor onze huidige democratie. Zijn uitwerking van het milieugebod raakt eveneens aan de actualiteit, evenals wat hij schrijft over rationele en irrationele haat, vooral toegespitst op het antisemitisme.

Vreugde bedrijven

Een belangrijk verschil tussen het jodendom en het christendom is dat tussen het genieten en het bedrijven van vreugde. Wezen kerkvaders als Augustinus vooral op de vreugde in God in plaats van het genieten van de dingen van de wereld, Joden kunnen als geen ander vreugde bedrijven. Het gaat dan wel vooral om de simcha, de vreugde van de Tora, Gods grootste geschenk. Simcha is volgens Sacks de hoogste religieuze emotie, want ‘hier zijn we, met een wereld om in te leven, met familie en vrienden van wie we houden en die van ons houden; en we zijn niet alleen, want de Tora is bij ons, Gods onverbrekelijke woord (...).’ De Tora is Gods liefdesbrief aan het Joodse volk. ‘Geen volk heeft ooit een boek méér liefgehad.’

Mozes als leraar

Moeilijke vragen, zoals over het kwaad en Gods wraak, worden niet ontweken. De Holocaust ging volgens Sacks niet over God, maar over de mens. Waar was de mensheid? Deuteronomium 30:1-4 ziet hij als profetie van wat er gebeurde in 1948. Waardevol is zijn opmerking dat er wel een fysieke terugkeer naar het land heeft plaatsgevonden, maar nog geen volledige spirituele terugkeer naar het geloof. Hij gelooft dat dit nog gaat gebeuren. Wraak komt volgens Sacks alleen maar aan God toe. In dit verband citeert Sacks zelfs een christelijke theoloog, Miroslav Volf.

Het boek eindigt met een prachtige beschrijving van ‘de man Mozes’, Mosje Rabenoe, Mozes, onze leraar. Hij moet sterven voordat het volk het beloofde land binnengaat. Sacks ziet de dood niet als gevolg van de zonde van Adam en Eva, maar als voorwaarde voor ons bestaan als stoffelijke wezens. Toch is volgens de auteur de dood niet het einde. Er is eeuwig leven, want iets van ons, de ziel, blijft bestaan. Hij gelooft echter niet in de wederopstanding van het lichaam.

Talmoedische bril

Al met al is dit boek vlot geschreven en bevat het veel pareltjes. Het is een waardevolle aanvulling bij de preekvoorbereiding. Sacks verstaat de kunst om zijn eigen, eeuwenoude Joodse traditie in te brengen in de realiteit van vandaag. Sterk is hij ook in zijn cultuurkritiek.

Toch is er een keerzijde. Sacks legt wel structuren bloot, maar komt nauwelijks toe aan een grondige exegese. Hij leest de Tora met de bril van de Talmoed. Ook mis ik de verbinding met het Nieuwe Testament. Neem bijvoorbeeld Deuteronomium 30:11-14, van waaruit mooie lijnen kunnen worden getrokken naar de gehoorzaamheid van Christus. Ik ben me er echter ook van bewust dat we hiermee een rabbijn overvragen en dat het luisteren met Joodse oren ons kan helpen om dichter bij de tekst te komen.

Het mag duidelijk zijn dat deze opperrabbijn over heel wat theologische zaken anders denkt dan wij. Hij benadrukt de vrije wil van de mens en we zijn volgens hem niet besmet met de erfzonde. Bovendien is elk van ons ‘een zoon of dochter van God’ en hebben we volgens hem geen ‘goddelijke bemiddelaar’ nodig. Ondanks deze kritische noties hartelijk aanbevolen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen