De kerk klein en als tot niet gekomen...

'Het calvinisme, het traditioneel gereformeerde geloof, is in Frankrijk vandaag een vrijwel te verwaarlozen factor.' Dat zei ds. A. Lewin, algemeen secretaris van de Eglise Reformée Evangélique Indépendante (EREI) vorige week op de predikantenvergadering van de Gereformeerde Bond. Sinds enkele jaren onderhoudt de Gereformeerde Bond contacten met deze kleine franse kerk, die voornamelijk gesitueerd is in het zuiden van Frankrijk, de Cevennnes. Ds. Lewin was uitgenodigd om iets te komen vertellen over het kerkelijk leven in Frankrijk. Dat hij daarbij de genoemde conclusie moest trekken is tekenend voor het land waar de grote reformator Johannes Calvijn werd geboren.

Nooit gekerstend

Ds. Lewin ging nog een stap verder door te zeggen dat Frankrijk eigenlijk nooit echt gekerstend is geweest. Het christendom vestigde zich al in Frankrijk in de tweede eeuw, met name in de Rhone-vallei, in Lyon en Vienne en ook in Arles in de Provence. Vele grote mannen zijn verbonden geweest aan de kerk in Frankrijk: Iraeneus, Martinus van Tours en later Anselmus en Bernard van Clairvaux. In vrijwel elk dorp was een kerk en Frankrijk werd Rooms Katholiek, behorende tot de kerk van 30.000 torenspitsen, de oudste dochter van de kerk van Rome en trouw aan de paus door de eeuwen heen. Maar hoewel de kerk sinds de doop van Clovis in het jaar 496 ook officieel gevestigd werd, degenereerden leer en praktijk al spoedig zodanig, dat nog maar weinigen naar de mis gingen. En zij die wél gingen, gingen er met hun hondje heen of volstonden met het kussen van een beeld of met het dopen van een vinger in het water om daarna voldaan naar huis te gaan. Het beeld van de Rooms Katholieke Kerk vóór de reformatie was gekenmerkt door een christendom van feestdagen, huwelijksceremoniën en begrafenisrituelen. Het hart van het volk was elders. Tot aan de franse revolutie bleef de kerk echter een machtsfactor in Frankrijk. Daarna leidde het humanisme tot vergoddelijking van de materie. Sindsdien is Frankrijk een volstrekt wereldlijke staat.

Ds. Lewin schetste indringend de gevolgen van het feit dat 'het hart van de Fransman niet omgebogen werd naar de wet van God.' Er is sprake van een sterk dualistische levenshouding: een gedeeltelijk gekerstende geest met een tamelijk heidens hart. Ook wanneer men staat op kerkelijke huwelijksinzegening en begrafenis en op de doop heeft het christendom weinig invloed op het gezinsleven. 'In een land waar het nationaal geweten niet gekerstend is kan men zelfs niet van ont-kerstening spreken.' Die levenshouding heeft er altijd al ingezeten.

Ds. Lewin illustreerde één en ander aan voorbeelden met betrekking tot de losheid inzake huwelijksrelaties en verder ook de grote hang naar waarzeggers, tovenaars, helderzienden, en niet-medische genezers. Er zijn net zoveel niet-bevoegde medici als doctoren, ongeveer 40.000, dat wil zeggen één per gemeente. Eén op de 1300 inwoners leeft van de zwarte kunsten. Een groot deel van het volk volgt de adviezen van de astrologen. Deze behoeven niet te adverteren want ieder weet waar ze wonen.

Overigens komt het voor dat wanneer de waarzegger de bescherming tegen geesten voor een baby inroept hij dat doet onder het bidden van het Onze Vader.

Verder gaf ds. Lewin nog voorbeelden ervan hoe een losbandige levenswijze ook doorwerkt naar het gedrag in het maatschappelijk leven. Als iets 'onwettig' is behoeft het nog niet 'onmogelijk' te zijn. Een Fransman is verbaasd wanneer hij in Zwitserland een bekeuring krijgt omdat zijn auto 30 centimeter buiten de vakken geparkeerd staat. '

De Reformatie in Frankrijk

Ook de Reformatie heeft invloed gehad in Frankrijk. Ds. Lewin citeerde echter een rooms kathohek historicus (Daniel Rops), die zei: 'nergens was het mystieke of spirituele element alléén voldoende om de (ketterse) Reformatie te vestigen... Slechts wanneer de autoriteiten de Reformatie steunden werd de overwinning behaald. De religieuze revolutie werd politiek onderbouwd... De uitbreiding van het protestantisme werd ook slechts door politieke krachten tot stilstand gebracht.' Een ander zei: 'alles begint mystiek en eindigt politiek'.

Aan het eind van het leven van Calvijn was overigens éénzesde deel van Frankrijk door de Reformatie aangeraakt. Er kunnen ongeveer 2000 protestantse kerken in Frankrijk geweest zijn. Maar een eeuw later, vlak voor de herroeping van het Edict van Nantes (een decreet waarbij de protestanten een zekere vrijheid van godsdienst was gegarandeerd), was het aantal gemeenten, als gevolg van vervolging en emigratie tot de helft teruggebracht. Maar de kerk was ook al verzwakt door arminiaanse invloeden. Met name het college van Saumur verwierp het dogma van de praedestinatie. Een predikant werd door zijn kerkeraad tot de orde geroepen omdat hij de Heidelbergse Catechismus weer wilde invoeren.

Vanaf de herroeping van het Edict van Nantes (1685) tot de franse revolutie had de protestantse kerk geen wettelijk bestaansrecht. Maar daarna heeft de geest van humanisme ook de protestantse kerk in de greep gehad. In veel gemeenten werd de verzoening geloochend en werden soms predikanten die de Verzoening leerden, geschorst.

In 1848 ontstonden toen vrije kerken (methodisten en baptisten), hoewel klein in aantal en omvang.

In het begin van de twintigste eeuw, als kerk en staat gescheiden worden(1905), is het protestantisme verdeeld in traditionele kerken, die een evangelische groep vormen (450 gemeenten) en een vrijzinnige groep (180 gemeenten). Maar het calvinisme was zo goed als achterhaald.

De situatie is thans in protestants Frankrijk zo dat er is de Eglise Reformée de France (ERF), de Gereformeerde Kerk van Frankrijk — deze heeft een gereformeerde en een vrijzinnige vleugel (v.d.G) — en de Eghse Reformée Evangélique Indépendante (EREI). Deze laatste heeft een gereformeerde en een evangelische component. In 1938 werd opnieuw aanvaard een Geloofsverklaring, opgesteld in de vorige eeuw, waarin zowel de evangelische als de gereformeerde vleugel zich konden vinden.

De belangstelling voor de gereformeerde theologie is na de Tweede Wereldoorlog toegenomen, met name door de activiteiten van de Vrjje Theologische Faculteit in Aix en Provence. Verder is het aantal Pinkstergemeenten aanmerkelijk uitgebreid. En tenslotte moet worden vermeld dat in de Rooms Katholieke Kerk, door de secularisatie heen in bepaalde kringen een bepaalde heroriëntatie op de Schrift plaats vindt, wat nog niet hetzelfde is als een reformatorische opwekking.

Maar wat het protestantisme betreft, er zijn nu ongeveer 3000 gemeenten en gemeenschappen, maar dan wel op een totale bevolking van ongeveer 55 miljoen mensen. En slechts één op de twintig gemeenschappen heeft één of ander evangelisch getuigenis. Het traditioneel gereformeerde geloof —we zeiden het al — is te verwaarlozen.

Ds. Lewin sloot zijn betoog af met te zeggen: de fransman is geseculariseerd, maar niet a-religieus. Hij is altijd op zoek maar vindt het nergens.

Appèl en belofte

Ds. Lewin hield ons geen opwekkend beeld voor. Van de kerk in Frankrijk geldt wat de Nederlandse Geloofs Belijdenis zegt in art. 27, namelijk dat de kerk 'somwijlen een tijd lang zeer klein en als tot niet schijnt gekomen te zijn in de ogen der mensen, gelijk zich de Heere gedurende de gevaarlijke tijd onder Achab zevenduizend mensen behouden heeft, die hun knieën voor Baal niet gebogen hadden'. Gelukkig staat deze uitspraak in het kader van een belofte, namelijk dat die 'heilige kerk' door God bewaard of staande gehouden wordt tegen het woeden der hele wereld.'

Zo bewaart de Heere Zijn kerk ook in Frankrijk tegen het woeden van de secularisatie, het on- en bijgeloof in. En wij mogen ons een beetje mee verantwoordelijk weten om-de kleine kerken daar in hun moeilijke omstandigheden bij te staan. Het betekent voor hen — om een woord van ds. Lewin te gebruiken — encouragement, bemoediging-

Anderzijds gaat van de kerkelijke situatie in Frankrijk ook een indringend, waarschuwend appèl uit. Frankrijk is eigenlijk nooit gekerstend geweest, zegt Lewin. Toch heeft Frankrijk als een van de eerste landen in Europa het Evangelie mogen ontvangen en toch mochten de grote Reformator en ook de Reformatie zelve daar hun bakermat hebben. Enkele eeuwen na de Reformatie is er echter vrijwel niets meer terug te vinden.

Hoe is het dan bij ons? Ook ons land ontving het christendom. Ook van ons land geldt — om het met de Dordtse Leerregels te zeggen — dat de Heere goedertieren verkondigers van de zeer blijde boodschap zond 'waarheen Hij wilde en wanneer Hij wilde'. Het standbeeld van Willibrord, 'de man op het peerd' op het Janskerkhof te Utrecht, is er een stille getuige van. De Heilige Geest deed ook ons land aan. En in de zestiende eeuw schoot hier de Reformatie diepe wortel.

Men kan zich best afvragen in hoeverre, hoe diep ook ons land echt gekerstend werd. Bepaalde historici zeggen dat de echte aanhangers van het gereformeerde geloof nooit meer dan tien procent van onze totale bevolking hebben gevormd. Maar ons volksleven en ons maatschappelijk bestel werden toch diepgaand door het christendom, en later door de beginselen van de Reformatie gestempeld, hetgeen tot in de wetgeving tot uitdrukking kwam.

Hoe schrikbarend is intussen ook ons land niet op retour als het gaat om het bewaren van de erfenis van het christendom in het algemeen en het gereformeerd protestantisme in het bizonder. Ook wij zijn het eerstgeboorterecht van de Reformatie aan het verkwanselen voor een schotel linzenmoes van het geseculariseerde leven of, als het om het christendom gaat, voor een flauw oecumenisch aftreksel van een algemeen christelijk gevoelen of voor een louter politiek of maatschappelijk georiënteerde theologie, als dat nog theologie (God-zeggen, zei Van Ruler) heten mag. Wat ds. Lewin over Frankrijk zei is ook in ons eigen land, in onze eigen kerken aan de orde.

Toegegeven, gelukkig hebben wij, relatief gezien, nog een betere situatie. Er zijn nog levende en ook 'wat kerkelijk meeleven' betreft levenskrachtige, gereformeerde gemeenten. We beseffen zelfs nog veel te weinig wat ons nog gelaten is in het stormgetij van de secularisatie. Er zijn landen waar het vrijwel weg is. Maar er zijn ook streken in ons vaderland waar het vrijwel weg is. En weg is weg heeft Luther gezegd. Hoe moeilijk is het niet om degenen, die eens verlicht zijn geweest en de gaven van het Woord Gods hebben gesmaakt maar afvallig geworden zijn, om die weer tot bekering te brengen. Hebreeën 6 : 4 spreekt zelfs van een onmogelijkheid.

De situatie in Frankrijk is ons een waarschuwend voorbeeld. Maar wie zal menselijk gezien bij machte zijn het tij te keren? We klampen ons evenwel opnieuw vast aan wat onze confessie belijdt in artikel 27 van de N.G.B.: 'ook mede is deze heilige kerk niet gelegen, gebonden of bepaald in een zekere plaats, of aan zekere personen, maar zij is verstrooid en verspreid (letterlijk, v.d.G.) door de gehele wereld; nochtans tezamen gevoegd en verenigd zijnde met hart en wil in één zelfde Geest, door de kracht des geloofs'.

Wie de nood der secularisatie, met de daarmee gepaard gaande ontkerstening en ontkerkelijking ziet, daar en hier, hier en daar, vraagt zich af waar we nog de moed vandaan halen om door te gaan met ons interkerkelijk gekibbel, over punten en komma's, of over leerstellige splinterkwesties, waar de kerk de eeuwen geen weet van had en waar de in ongeloof wegzinkende wereld geen boodschap aan heeft.

Kom Schepper, Geest doorwaai de hof van kerk en gemeente. Opdat het tij nog keren mag. Opdat we ook hier niet de gereformeerde erfenis verspelen en opdat we ook hier nog nieuwe werfkracht hebben naar buiten.

De franse situatie is voor ons een appèl, ter opscherping en ter waarschuwing.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen