In Berlijn

Het is gelukt in huize Van Hoek. Een paar huisgenoten vonden dat het tijd was eropuit te gaan. Ze trokken hun moeder over de streep. En zo reden we naar Berlijn. Na deze reis blijft één zinnetje me bij: ‘Het is gebeurd, dus het kan weer gebeuren.’

Ik appte nog even met de buurman over een pakketje. ‘We gaan nog wat cultuur doen met de tieners’, zei ik. Ik had nog niet op verzenden gedrukt of ik schrok er een beetje van. Want die cultuur raakt ook aan het leven van onze lieve Joodse buurvrouw: op haar derde jaar werd zij bevrijd uit Auschwitz-Birkenau, als enige van haar familie. En nu gingen wij als toeristen door die geschiedenis heenlopen.

Rode en gele herfstbladeren kleuren ons bezoek. Grote imponerende gebouwen laten zien dat deze stad ooit centrum van de macht was. We passeren een synagoge, met beveiligers voor de deur. In de nacht van 9 november 1938 werden synagogen in heel Duitsland in brand gestoken, ook deze. Hij is deels herbouwd. Op het hek hangen posters van de gijzelaars in Gaza. We lopen langs de Geografie des Terrors, op de plek van het hoofdbureau van de Gestapo, de SS en de Reichssicherheitsdienst. Foto’s laten zien hoe de nationaal-socialisten erin slaagden voet aan de grond te krijgen en de stad het politieke centrum van hun heerschappij maakten. Je wordt toeschouwer van een proces dat zich stap voor stap heel doelgericht voltrok: Joodse juristen mochten hun werk niet meer doen. Huwelijken tussen Joden en niet-Joden werden verboden.

En in het huis van de Wannseeconferentie – een dromerige plek aan een verstild meer – werd besloten tot de eindvernietiging van Joden. Er is een bibliotheek ingericht, planken gevuld met boeken over ideologie. De zaadjes van het nazisme werden al veel eerder geplant en konden uitgroeien tot dit monsterlijke regime in de jaren dertig en veertig van de vorige eeuw.

‘Het is gebeurd, dus het kan weer gebeuren’, zei Primo Levi. De grootste massa ging mee – tegelijk stonden er ook enkelingen op. En dat maakt je van voorbijganger opeens ook deelgenoot. Had ik het kwaad herkend? Waar had ik gestaan, wat had ik gedaan?

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen