God is streng, dat is troostrijk

In ieder geval bevat de inzet namelijk een niet heel aantrekkelijke boodschap, waarmee we in onze dagen in veel gevallen niet zo goed raad weten. De kans dat we uit dit boek hebben horen preken is dan ook klein. Terwijl ook uit dit Bijbelboekje de nodige oude en nieuwe schatten kunnen worden opgedolven. Los daarvan, we belijden toch met 2 Timotheüs 3:16-17 dat héél de Schrift door God is ingegeven en daardoor ook nuttig is om daarmee te onderwijzen, te weerleggen, te verbeteren en op te voeden in de rechtvaardigheid? Meer dan genoeg reden om ons verder te verdiepen in het boek van Nahum. Dat doen we aan de hand van drie artikelen.

Nahum uit Elkos

‘Het boek van het visioen van Nahum uit Elkos.’ Zo luidt het slot van het openingsvers van dit Bijbelboek, dat daarmee dus is toegeschreven aan iemand met de naam Nahum afkomstig uit de woonplaats Elkos. Wie is deze Nahum en waar moeten we zijn woonplaats lokaliseren?

Beide vragen laten zich moeilijk, zo niet onmogelijk, beantwoorden. Toch is daarmee niet alles gezegd. De beide namen hebben namelijk een veelzeggende betekenis, die in hun samenhang de boodschap van dit Bijbelboek treffend samenvatten: Nahum is afgeleid van het werkwoord ‘troosten’ en Elkos kan worden verstaan als ‘God is streng’. Samen staan deze namen symbool voor de kerninhoud van de profetie: ‘God is streng én dat is troostrijk!’ Een paradoxale gedachte.

Globale datering

Neem daarbij in ogenschouw wanneer Nahum profeteert: tussen 663 en 612 voor Christus. Dat we dit zo specifiek kunnen bepalen, heeft te maken met de historie van de twee steden die in dit boek met naam en toenaam worden genoemd. Het betreft de Egyptische stad Thebe (in Nahum 3:8 aangeduid als No-Amon) en de Assyrische stad Ninevé. Thebe werd in 663 voor Christus verwoest door de Assyriërs. Omdat Nahum in hoofdstuk 3 de verwoesting van deze stad als een historisch gegeven beschrijft, moet dit Bijbelboek dus na 663 voor Christus zijn geschreven. Tegelijk profeteert Nahum over de verwoesting van Ninevé, die in 612 voor Christus plaatsvond. Vandaar de globale datering tussen 663 en 612 voor Christus.

Dat betekent dat dit bijbelboek ontstaan is in de periode dat de Assyriërs het in het Midden-Oosten voor het zeggen hadden. Die stonden erom bekend met harde hand te regeren. Ook in Israël hebben ze dat geweten: men wordt al jarenlang bezet, onderdrukt en getiranniseerd. Als we die historische context laten meeklinken, wordt de boodschap die Nahum moet overbrengen meteen een stuk minder paradoxaal: ‘God is streng voor Assyrië en dat is troostrijk voor Israël!’ Waarbij Gods strengheid zich allermeest richt op Ninevé, de hoofdstad van het Assyrische rijk.

De last van Ninevé

Dat blijkt al direct uit de inzet: ‘De last van Ninevé’. Een inzet die commentatoren en uitleggers ertoe bracht om ronduit negatieve oordelen uit te spreken over dit profetenboek. Nahum zou geïnspireerd zijn door leedvermaak en zich verheugen in de val van Ninevé. Hij zou daarom geen literair middel onaangeroerd laten om de val en verwoesting van Ninevé te verwoorden.

Het is inderdaad verrassend te noemen dat een heel Bijbelboek gewijd is aan het lot van één enkele heidense stad. Alhoewel, dat geldt ook voor het bijbelboek Jona, dat ook nog eens over dezelfde stad gaat: Ninevé. Daarbij is wel sprake van duidelijke verschillen: de onwillige profeet Jona wordt door God naar deze goddeloze stad gestuurd om een oordeelsboodschap aan te kondigen. Dit leidt tot een wonderbaarlijke manifestatie van genade, waarmee de nadruk daar ten diepste ligt op Gods barmhartigheid en Zijn genade. Daarentegen lijkt de profeet Nahum zich alleen af te zetten tegen zijn gehate vijand door die openlijk en definitief tot Gods vijand te verklaren.

Sommigen beschouwen dit profetenboek mede daarom als het meest nationalistische en het minst spirituele in de Bijbel en hebben serieuze moeite met de strekking ervan. Vooral met de passages die blijk zouden geven van een wraakzuchtig genoegen in de verwoesting van de Assyriërs. Daarmee zou Nahum op een gevaarlijk eenzijdige manier aandacht vragen voor het oordeel over een vijandelijke mogendheid, zonder het kwaad van zijn eigen volk te veroordelen.

Laatste woord

Zijn deze en soortgelijke negatieve oordelen over het profetenboekje Nahum terecht? Laten we hier op zijn minst voorzichtigheid betrachten. Opnieuw in het besef dat ook deze profetie deel uitmaakt van de Schrift, waarvan we belijden dat die geheel door God is ingegeven. En in het boek Nahum bestaat er ook geen enkele twijfel over dat we hier niet te maken hebben met een persoonlijke mening van de profeet, maar met de woorden van de God van Israël. Los daarvan doet het ook geen recht aan de inhoud en aan de intentie van dit Bijbelboek: het draait niet om de val van Ninevé, maar om de troost die daarin gelegen is voor Israël. De verwoesting van Ninevé is niet het doel, maar een middel om het doel te bereiken. Anders gezegd: niet Gods strengheid over Ninevé heeft in Nahum het laatste woord, maar Zijn verbondstrouw over Zijn volk: “Voorzeker, de Heere zal de glorie van Jakob herstellen, zoals de glorie van Israël” (2:2).

Daarmee bevat het boek Nahum in zijn diepste kern dus een bemoedigende boodschap. Het volk is verslagen en wordt onderdrukt door een ogenschijnlijk onoverwinnelijke vijandelijke mogendheid, die het voor het zeggen heeft in de hele regio van de Nijl tot aan de Tigris. Ondertussen wordt er door Nahum gewezen op de macht van God, voor Wie geen enkel volk kan standhouden. Zo bezien is het ook zeker begrijpelijk dat door de eeuwen heen, in oorlogstijd en tijdens diverse crises, joden evenals christenen Nahum als actueel, troostrijk en bemoedigend hebben ervaren. Wat dat betreft liggen er ook de nodige lijnen van Nahum naar de situatie waarin wij nu leven, niet in het minst naar de situatie en de gruwelijkheden in en rondom Israël sinds 7 oktober 2023.

Angstaanjagende beelden

Dat laat onverlet dat er in de slechts drie hoofdstukken die dit profetenboek telt, heel wat heftige passages voorkomen. Zo spreekt Nahum alleen al in het eerste hoofdstuk over een ‘overstromende vloed’ en een ‘vernietigend einde’ (1:9), over ‘volledig verteerd worden, als dorre stoppels’ (1:10) over ‘worden weggeschoren’ (1:12) en over het uitroeien van ‘gesneden en gegoten beelden’ en het toebereiden van ‘uw graf’ (1:14). En in hoofdstuk 2 en 3 schuwt Nahum de angstaanjagende beelden ook echt niet als hij als een soort oorlogsverslaggever het leger beschrijft dat zich eerst gereedmaakt om op Ninevé af te stormen en vervolgens ook vreselijk tekeergaat in de stad. Met als eindresultaat ‘een menigte gesneuvelden en een massa dode lichamen. Ja, aan lichamen komt geen einde, men zal struikelen over hun lichamen.’ (3:3) Dat is echt om van te huiveren!

Het godsbeeld van Nahum

Toch zijn die huiveringwekkende gedeelten niet wat in de bestudering van Nahum het meest tot nadenken brengt. Wat dan wel? Het godsbeeld van Nahum. Daarover volgende keer meer.

Driedelige serie over het bijbelboek Nahum

1. God is streng, dat is troostrijk

2. Het godsbeeld van Nahum

3. Nahum lezen ná Nahum

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen