Boekbesprekingen

Wie is God? Een belangrijkere vraag kun je als christen niet stellen. Theologen hebben er talloze boeken over geschreven. Ook dr. Rick Benjamins, hoogleraar Vrijzinnige theologie aan de Protestantse Theologische Universiteit, schreef een boek over dit thema. De titel en ondertitel laten goed zien in welke richting Benjamins denkt: Boven is onder ons. Denken over God na God. Hij is ervan overtuigd dat het godsbeeld van het klassieke theïsme, zoals hij het zelf zegt: een ‘bovennatuurlijk, allesbepalend, algoed wezen’, niet langer houdbaar is. Die God is voorbij. We moeten anders over God leren denken en spreken in deze postchristelijke, postmoderne en postseculiere tijd.

Benjamins begint zijn boek met een bespreking van prof. Harry Kuitert, die in zijn werk het geloof in de ‘God van daarboven’ stap voor stap ‘afbreekt’. Hoewel Kuitert tegelijkertijd ook wat nieuws probeert op te bouwen om zinzoekers bij de hand te nemen, ziet hij toch geen echt alternatief voor de traditionele visie op God. Zijn conclusie is uiteindelijk: als God niet boven ons is, dan is God er helemaal niet.

Die conclusie deelt Benjamins niet. Hij wil in zijn boek laten zien dat God ook ‘na God’ nog springlevend is. Hij doet dit in een aantal stappen. Eerst gaat hij in op de grote denkers Hegel en Heidegger, die laten zien dat je ook op andere manieren over God kunt spreken: God als ‘Geest’ of als ‘het Zijn’. Op deze aanzetten bouwen hedendaagse God-na-God-theologen voort. Benjamins onderscheidt daarbij, in een uitvoerige beschrijving, drie groepen. Een eerste groep denkt positief over religie en theologie als ‘zingevende verbeelding’. Een tweede groep wil de theologie vooral deconstrueren (paradoxaal genoeg met behulp van christelijke noties). Een derde en laatste groep zoekt naar nieuwe manieren om over God te spreken, bijvoorbeeld God Die kan zijn, of als een gebeuren of als aanduiding voor de relaties waaruit de wereld is opgebouwd.

In het laatste deel van zijn boek geeft Benjamins zijn eigen visie, waarbij hij allerlei stemmen van de God-na-God-theologie wil meenemen. Hij blijft vasthouden aan een ervaring van transcendentie (een hogere en diepere werkelijkheid) maar dan geen transcendentie die boven de wereld uitgaat, maar een transcendentie in en van de wereld. Dus: Boven ons is onder ons. In de interactie tussen God en mens krijgt God gestalte, stelt hij. Benjamins boek is helder geschreven. Het geeft een goed inzicht in allerlei spannende vragen in het denken en spreken over God en recente vrijzinnige antwoorden op die vragen. Tegelijk is het (zeker voor niet-theologen) een lastig en wat abstract boek, vooral omdat het heel ver afstaat van ‘het algemeen en ongetwijfeld christelijk geloof’ zoals bijvoorbeeld beleden in de Apostolische Geloofsbelijdenis. Ik ben er persoonlijk diep van overtuigd dat Kuitert gelijk had: als je de klassieke (en bijbelse!) visie op God als een God boven ons loslaat, houd je geen God en geen geloof meer over.

Op de achtergrond speelt de Schriftvisie van Benjamins een beslissende rol (de Bijbel komt trouwens nauwelijks aan de orde in Benjamins boek, in ieder geval niet de bespreking van bijbelgedeelten of bijbelse thema’s). Hij benadrukt terecht dat de Bijbel niet de enige bron voor geloof en theologie is. God spreekt bijvoorbeeld ook door de traditie, ons verstand en onze ervaring. De Bijbel is wel de enige onfeilbare bron voor het geloof en voor kennis van God en bovendien de norm en het richtsnoer voor al die andere bronnen.

Benjamins wil door ‘gesprek’ verder komen, waarbij onze ideeën en ervaringen geduid en de verschillende bronnen gewogen moeten worden. Ik volg liever het voorbeeld van Psalm 130: ‘Ik hoop op Zijn woord’ (vs.5). Wie dat fundament verlaat, heeft geen grond meer onder de voeten en raakt uiteindelijk ook God kwijt, in ieder geval de God van de Bijbel, de God boven ons én onder ons. Overigens zien we in onze tijd juist een herleving van de klassieke visie op God (classical theism), vooral in de gereformeerde hoek van het Amerikaanse baptisme. Een paar jaar geleden wijdde dr. R.T. te Velde een artikel aan deze ontwikkeling in Theologia Reformata. Misschien zijn we wel te druk met de theologen en filosofen van onze tijd en kunnen we vooral veel leren van theologen als Augustinus, Thomas van Aquino en Calvijn, zeker als het gaat over wie God is.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen