Hoe de drie-ene God werkt

Toen ik in 1980 belijdenis deed, kreeg ik van onze kerkenraad een boek van drs. R.H. Kieskamp, getiteld: Wie is God? Hij noemde het bescheiden een schets en een appèl. Als ik nu, bijna 44 jaar later, dat boek herlees, zie ik alle grondlijnen oplichten voor de systematisch-theologische dissertatie, waaraan ds. Kieskamp heeft gewerkt vanaf zijn emeritaat in 2001. Het ging Kieskamp, decennialang predikant te Leerdam en vele jaren tweede voorzitter van de Gereformeerde Bond, in 1980 al om het belang van de beide grote dogma’s van de kerk: de leer van de drie-eenheid en de belijdenis dat Christus zowel God als mens is. De beide dogma’s van de kerk willen vertolken dat het initiatief van ons behoud uitsluitend bij God ligt. Alleen zó ligt onze redding vast. Het gaat om ‘het genade-karakter van de genade’ (Wie is God?, p.25). De Dordtse Leerregels (DL) belijden ‘de volkomenheid van het werken Gods in het zaligmaken van zondaren als Vader, Zoon en Heilige Geest’ (Wie is God?, p.45).

En nu is dus het proefschrift van ds. Kieskamp verschenen. De dissertatie is geschreven, lag gereed, maar de verdediging kon niet meer plaatsvinden vanwege het overlijden van de auteur. Wellicht dat daarom geen stellingen zijn toegevoegd. Dat wordt overigens goed gemaakt door de honderd stellingen waarmee ds. Kieskamp het boek Wie is God? besluit. De beide promotores van het proefschrift, dr. Gijsbert van den Brink en dr. Aza Goudriaan, leiden deze studie in met een fijnzinnig ‘Woord vooraf’.

Drie-ene genade

Kieskamp bakent af, beperkt zich tot de Dordtse Leerregels (DL). Zijn onderzoeksvraag is origineel: hebben de vaderen in verbondenheid met de Vroege Kerk trinitarisch gesproken? Of hebben ze zich laten verleiden tot speculaties? Dat gevaar lag immers om de hoek. Gomarus zag dat al. Hij had liever met de remonstranten gesproken over de rechtvaardiging van de goddeloze. Dat is niet gebeurd. De synode van Dordt volgde het stramien van de Remonstrantie. Gomarus bedoelde: de kwestie betreft niet alleen de verkiezing of de vrije wil. Daaráchter ligt de vraag: ‘Wie is de drie-ene God en hoe werkt Hij?’

De stelling van Kieskamp is dat de DL inderdaad hebben gesproken over God als de drie-enige God, en daarbij in het spoor bleven van het oud-kerkelijk belijden. Hoewel ze hier en daar wat filosofische taal gebruiken wanneer het gaat over de verhouding van eeuwigheid en tijd, overheerst toch steeds de gehoorzaamheid aan de openbaring. Wat wij van God weten, weten we uit Zijn werken in de geschiedenis, ons geopenbaard in de Schrift. Hij openbaart zich als de Drie-enige. Daarom is Zijn genade ook drie-ene genade (titel van het boek). De drie-enige God verkiest Zich een volk, schenkt ons in Zijn eeuwige ontferming Christus als Middelaar van het verbond en realiseert het heil in onze harten door de Heilige Geest.

Verschillende stemmen

Kieskamp onderzoekt dus of en hoe de DL belijden over het werk van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest. Hij gaat dat stap voor stap na, bij elk van de vijf artikelen. Steeds laat hij uitvoerig de sprekers ter synode aan het woord, zowel de afgevaardigden uit Europa als van de binnenlandse classes en Nederlandse professoren. Per hoofdstuk vat Kieskamp samen en analyseert zorgvuldig wat er precies op het spel stond.

Vervolgens brengt hij de DL in gesprek met stemmen uit de Vroege Kerk en met theologen uit latere tijd. Zo verwijt hij bijvoorbeeld Barth dat die niet genoeg onderscheidt tussen God de Zoon en de vleesgeworden Christus. Ook met Coccejus, Comrie, Kuyper, Woelderink, Van de Beek, Brümmer, Van den Brink & Van der Kooi, E.P. Sanders, J.P. van Riessen en vele anderen zoekt Kieskamp het gesprek, fair en trefzeker, al is het vaak wel wat (te) summier.

Aangepast godsbeeld

Een belangrijke conclusie van dit proefschrift is dat de DL de lijnen doortrekken vanuit de Vroege Kerk, Augustinus, Luther (tegen Erasmus) en Calvijn (tegen Pighius): genade komt van God alléén. De remonstranten vallen terug in het rooms-katholieke (semi-)pelagianisme: de mens is ten diepste degene die bepaalt of hij zalig wordt. Of de verlossing tot stand komt, hangt af van de vraag of hij Gods aanbod aanvaardt.

Kieskamp betoogt: achter zulke theologie zit een godsbeeld dat aangepast is aan ons voorstellingsvermogen. In de Reformatie ligt het precies omgekeerd: het mensbeeld wordt gevormd door ons godsbeeld. Dan spreken we over de verloren zondaar, die zijn vrije wil alleen ten kwade kan gebruiken. Er is een levenwekkend ingrijpen van de Heilige Geest nodig: wedergeboorte. Dat is geen probleem, zoals de remonstranten beweren. Dat is juist bevrijdend Evangelie. Want alles wat God doet, voleindigt Hij ook. Daarom kent het geloof zekerheid (certitudo, niet securitas).

Naast deze hoofdconclusie lezen we ook dat ds. Kieskamp graag gezien had dat de DL meer expliciet, meer systematisch gesproken hadden vanuit het handelen van de drie-ene God. Hij vraagt vooral aandacht voor het God-zijn van de Heilige Geest. Hij is Godaanwezig en God-in-actie. Hij werkt herscheppend, krachtig, verzegelend. Kieskamp toon zich op dit punt een dankbare leerling van Van Ruler. In een persoonlijke noot voegt hij toe dat hij voor onze seculiere samenleving geen hoop heeft anders dan alleen vanwege het God-zijn van de Heilige Geest.

Deskundige gids

Ik wil erop aandringen dat predikanten dit boek bestuderen. Je kruipt nog eens door de DL heen, die een belangrijk station markeren in de geschiedenis van het gereformeerd protestantisme. Kieskamp legt de bronnen open en wijst als een deskundige gids aan waar nu precies de pijnpunten lagen. Speciaal voor predikanten die hun aarzelingen hebben bij de DL, is dit boek enorm helpend: Kieskamp heft je uit boven allerlei wat meer filosofisch gekleurde discussies. Je merkt dat hij er zelf existentieel bij betrokken is. Kieskamp wijst op het belang van de DL voor evangelisatie- en zendingswerk (evenals dr. J. van Eck, die overigens niet geciteerd wordt).

Modale werkwoorden

Belangrijk is ook om vanuit de lezing van deze dissertatie na te denken over de prediking. Soms eindigen predikanten hun preek met een wens: ik wens u dat het allemaal zo mag zijn. Dat is grof arminiaans. Er zijn ook allerlei vormen van meer verfijnd arminianisme. Dat wordt hoorbaar in de modale werkwoorden: God wil zus en zo, en nu moet u geloven. God wil, God kan verlossen etc. Reformatorische prediking laat die modale werkwoorden weg. God creëert geen mogelijkheden, Hij stelt een nieuwe werkelijkheid. Hij verlost. Onwederstandelijk, zeggen de DL. Dat betekent: God de Heilige Geest laat Zich niet van de wijs brengen door onze bezwaren, tegenstrijdige gevoelens, twijfelingen, ervaringen en wat al niet meer. God werkt met majesteit, soeverein. Hij schept en herschept uit niets.

Als een prediker uit deze werkelijkheid leeft en vanuit God preekt, krijgt zijn prediking gezag. Er ontstaat vrijheid, ruimte, ware vernieuwing. Kieskamp waarschuwt terecht tegen antropocentrisch theologiseren en tegen preken die veel zeggen over de mens, maar (te) weinig over God. Tegelijk waakt hij tegen determinisme (p.240v). ‘God is alles, de mens is niets’ klinkt wel vroom, maar is niet reformatorisch.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen