Boekbesprekingen

Gebrek aan veelzijdigheid kun je Enny de Bruijn niet verwijten: na de biografie van Jacobus Revius waarop ze in 2012 promoveerde, redigeerde ze een bundel over de Reformatie in Nederlandse steden en dorpen, verscheen haar historische studie over boeren in het Gelderse rivierengebied, terwijl ze nu in Het IJzeren Veulen een detectiveverhaal met een historische kern publiceert. En dan is de bundel met 25 psalmberijmingen, Nieuw berijmd, nog in aantocht.

Het IJzeren Veulen heeft een aanbeveling nauwelijks nodig, omdat de eerste zin en de eerste bladzijde je direct het verhaal intrekken, omdat elke recensie het mooie van dit boek niet in woorden kan vatten. Een gave is het immers om in archieven vijfhonderd pagina’s aan processtukken door te nemen, om vervolgens het Herwijnen uit 1676 en haar inwoners in hun onderlinge relaties in beeldende zinnen tot leven te wekken.

Op een zomerdag in dat jaar wordt er in de polder buiten Herwijnen een lijk ontdekt, een man wiens schedel ingeslagen is. Het blijkt Marten de Jongh te zijn, oom van hoofdpersoon Gijsbertje de Jongh, door wier blik we alle gebeurtenissen volgen. ‘Martenoom’ had haar vader vervangen toen Gijsbertje te jong was om zonder vader te zijn, ‘Marten-oom met zijn goed gesneden broek en wambuis, zijn nette puntbaardje en fraaie hoed, met zijn trots en gevoel voor decorum’. Marten de Jongh is secretaris van het dorp Herwijnen, tevens schepen (een openbaar bestuurder op plaatselijk niveau) en heemraad, zeer invloedrijk dus.

Had Marten de Jongh dan vijanden? In elk geval had hij ‘zijn leven lang een harde en vruchteloze strijd gevoerd tegen alle pogingen tot verdoezelen, verzwijgen en verdraaien van de dorpsgenoten’. Hij kon zich opwinden over boeren die hun paarden niet lieten registreren of de bieraccijns niet betaalden of de hand lichtten met het dijkonderhoud en dan een leugentje om bestwil verzonnen. Het was Marten die de standaard zette, de man die niet wegkeek. We zien dit alles door de ogen van Gijsbertje, die van haar oom hield én hem onuitstaanbaar vond, die een hekel aan zijn rechtlijnigheid had én die bewonderde. Ieder voor wie hij zich verantwoordelijk voelde, smoorde Marten in zijn drang om te beschermen. Ja, dan krijg je vijanden. Zo komt Marten in dit boek tot leven, omdat hij gedood is.

Terwijl in werkelijkheid de moord op Marten nooit opgehelderd is, lost De Bruijn in De IJzeren Veulen de moord wel op – en dat is knap, omdat in deze detective op basis van historische bronnen het bewijs overtuigt. Haar taalregister brengt mensen en situaties zo tot leven dat je denkt dat jijzelf aanwezig bent. In zinnen als ‘Hun (die van Gijsbertje en haar nicht, red.) herberg was een fatsoenlijke herberg, waar de mannen maar zelden zo dronken werden dat ze de messen trokken. En als ze dat deden, wist Gijsbertje ze altijd te kalmeren en zo snel mogelijk de deur uit te werken. Dat was háár reputatie.’ wordt het leven van toen voor je ogen geschilderd.

Verknoopt met elke dag is het godsdienstige leven in Herwijnen, zodat we lezen dat de vorige dominee zich ergerde aan de naakte vrouw (vrouwe Fortuna) die op de gevelsteen van Gijsbertjes herberg stond, we lezen over de preek van ds. J. Mollerus uit Zaltbommel, die de zondag na de moord in Herwijnen voorgaat, wat niet vaak gebeurde: een stadsdominee in hun kerk. En als er geroddeld wordt? ‘Hoe stond dat in de catechismus die ze vroeger geleerd had? Dat je altijd de eer en goede naam van je naasten moest bevorderen? Dat was in elk geval niet wat daar in hun gelagkamer gebeurde.’

De waarheid aan het licht brengen, dat wil Gijsbertje in haar leven, ook als ze denkt het spoor naar de dader te vinden. In die zin is Het IJzeren Veulen zoveel meer dan een meeslepend verhaal.

P.J. Vergunst

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen